27   « يا بَنِي آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنّا جَعَلْنَا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ لِلَّذِينَ لا يُؤمِنُونَ»
ترجمه :
27. اى اولاد آدم ! گمراه و فاسد نكند شيطان شما را ، چنانچه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد و كند از آن‏ها لباس آن‏ها را تا آنكه عورت‏هاى آن‏ها ديده شود . محققاً شيطان مى‏بيند شما را هم خودش و هم قبيله‏هاى او به حيثى كه شما آن‏ها را نمى‏بينيد . محققاً ما قرار داديم شياطين را اوليا از براى كسانى كه ايمان نمى‏آورند.
تفسير :
[ دو معناى فتنه و تسلط شيطان ]
«يا بَنِى آدَمَ» خطاب به تمام اولاد آدم است از هابيل گرفته تا آخرين مدت بقاى شياطين : «لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ» « تفتين » از ماده « فتنه » به معنى ضلالت و فساد است ؛ يعنى در ضلالت نيندازد شما را شيطان ، چنانچه مى‏فرمايد: «وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ»[1]، نه به معنى امتحان و آزمايش باشد ، چنانچه مى‏فرمايد: «بِسْمِ اللّه‏ِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ * آلم * أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَهُمْ لا يُفْتَنُونَ* وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ...»الآية[2].
سؤل:
فتنه عمل شيطان است بايد متوجه شيطان باشد توجه به بنى آدم به چه مناسبت [ است ] ؟ مثل اين است كه به زيد بگويند : عَمْرو شراب نخورد.
جواب:
اسباب فتنه شيطان ، خود بنى آدم است كه شهوت و تمايلات نفسانى و هوا و هوس منشأ تسلط شيطان مى‏شود . كأنّه در اين آيه مى‏فرمايد متوجه خود باشيد ، فريب شيطان را نخوريد و هواى نفس را كنار گذاريد كه اين ملعون بسيار مكار و حيله‏باز و فريب‏دهنده است.
«كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ» جايى كه مثل آدم ، كه مسجود ملائكه و معلّم آن‏ها شد ، فريب شيطان را خورد و از بهشت خارج شد بسيار متوجه خود باشيد .
اشكال:
خداوند امر فرمود به خروج از جنت و اينجا نسبت اخراج به شيطان مى‏دهد.
جواب:
شيطان سبب شد از براى خروج ، چنانچه مى‏گويى : فلان ملتفت باش فريب فلان را نخورى تو را در زحمت نيندازد و شيطان فهميده بود كه اكل شجره منهيه باعث خروج از بهشت مى‏شود از آن خطابى كه به آدم و زوج او شده بود «فَلا يُخْرِجَنَّكُما مِنَ الْجَنَّةِ»[3].
«يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما» كه سبب نَزْع لباس هم شيطان شد كه اين ضرر ديگرى است : يكى خروج از بهشت و ديگر نزع لباس از آن‏ها «لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما» كه اين ضرر سوم است ، چنانچه شرحش گذشت.
«إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ» در حديث از پيغمبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله است فرمود:«الشيطان يجري من ابن آدم مجرى الدم في العروق»[4].
و عدّه شياطين بيش از عده بنى آدم است . بسا هزار شيطان بر يك نفر اولاد آدم مسلّط مى‏شود ، چنانچه امير المؤنين عليه‏السلام به انس بن مالك يا يزيد اصبحى[5] [ ، وقتى از عدد موهاى ريش خود پرسيد ، ] فرمود : زير هر موى لحيه تو شيطانى است كه تو را اغوا مى‏كند و در خانه سگ‏توله يا گوساله دارى كه فرزندم حسين عليه‏السلام را مى‏كشد ![6].
«مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ» ، چون شيطان از آتش است و جسم لطيف است و از هوا اَلْطف است ديده نمى‏شود و چيزى مانع از ديدن او يا دخول و خروج او نيست . بلى ، متمكّن [ = مكان‏مند ] است ، متشكل به اشكال حيوانات و انسان
بشود ، چنانچه قبلاً اشاره شد.
[ معناى جعل ]
«إِنّا جَعَلْنَا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ لِلَّذِينَ لا يُؤمِنُونَ» مكرر گفته‏ايم يكى از عقوبات كفر و ضلالت و معاصى تسلط شيطان است و اما اهل ايمان را ابداً تسلّطى ندارد : «إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلاّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ»[7].
اشكال:
خداوند نسبت جعل را به خود داده با اينكه فعل ، فعل شيطان است و به اختيار خود اغوا مى‏كند.
جواب:
معناى جعل اين است كه خداوند كسانى را كه به اختيار متابعت شيطان مى‏كنند و فرامين الهى را كنار مى‏گذارند به خود واگذار مى‏كند و حفظ نمى‏فرمايد [ وبدين سبب ، ] شيطان بر آن‏ها تسلط پيدا مى‏كند . اما عباد صالح خدا ، خداوند آن‏ها را حفظ و شيطان را از آن‏ها دور مى‏كند . بايد دائماً پناه به خدا برد از شرّ شيطان ، كه مفاد كلمه استعاذه است . مثال : شيطان سگ گيرنده است بايد در قلعه محكم الهى وارد شد تا از شرّ او ايمن گشت ، جايى كه خطاب به پيغمبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهمى‏فرمايد: «وَإِمّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّه‏ِ»[8]، «فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّه‏ِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ»[9] و غير اين‏ها از آيات.
----------------------------------------------
[1] .  فتنه از قتل بدتر است . سوره بقره: آيه 191.
[2] .  به نام خداوند رحمتگر مهربان . الم . آيا مردم پنداشتند كه تا گفتند ايمان آورديم ، رها مى‏شوند و مورد آزمايش قرار نمى‏گيرند . و هرآينه به تحقيق امتحان كرديم كسانى كه از قبل از اين امت شما بودند . سوره عنكبوت: آيات 1 ـ 3.
[3] .  پس شما را از بهشت بيرون نكند . سوره طه: آيه 117.
[4] .  شيطان چون خون در وجود فرزند آدم جريان دارد . تفسير عياشى : ج1 ، ص339 ، ح78 ؛ كافى : ج8 ، ص113 ، ح92 و بحار الأنوار : ج23 ، ص63 ، ح3 و ج67 ، ص42 .
[5] .  در مورد اين دو نفر توضيحى هست ، ر . ك : همين جلد ، ص339 .
[6] .  امالى شيخ صدوق : ص196 . ( در اين منبع سؤال كننده سعد بن ابى وقّاص معرفى شده است ) ؛ شرح نهج البلاغة : ج2 ، ص454 ، خطبه 37 و بحار الأنوار : ج34 ، ص298 .
[7] .  محققاً بندگان مرا نيست براى تو بر آن‏ها سلطه و قدرتى مگر كسانى كه متابعت تو را كنند از فريب خوردگان . سوره حجر: آيه 42.
[8] .  و هر زمانى كه از شيطان ، نَزْغ [ = دمدمه‏اى ] به تو توجه كرد پس پناه ببر به خدا از شر شيطان . سوره اعراف: آيه 200 وسوره فصلت: آيه 36
[9] .  پس زمانى كه تلاوت كردى قرآن را ، پس پناه ببر به خداوند از شيطان رانده شده . سوره نحل: آيه 98.

نوشتن دیدگاه