416: آيه ((وعد)) چگونه بر ظهور موعود جهانى دلالت دارد؟
خداوند متعال مى فرمايد:وعد الله الذين آمنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم فى الارض كما استخلف الذين من قبلهم و ليمكنن لهم دينهم الذى ارتضى لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم اءمنا يعبدوننى لايشركون بى شيئا و من كفر بعد ذلك فاولئك هم الفاسقون (1)؛ ((خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند وعده مى دهد كه قطعا آنان را حكمران روى زمين خواهد كرد همان گونه كه به پيشينيان آنها خلافت روى زمين را بخشيد و دين و آيينى را كه براى آنان پسنديده پابرجا و ريشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنيت و آرامش مبدل مى كند آنچنان كه تنها مرا مى پرستند و چيزى را شريك من نخواهند ساخت و كسانى كه پس از آن كافر شوند آنها فاسقانند.))
آيه فوق مربوط به زمان ظهور حضرت مهدى عليه السلام و عصر حكومت جهانى توحيدى است. و شواهد و قرائن آن عبارت است از:
1- با آيات ديگر كه ظهور در غلبه دين اسلام در آخرالزمان بر ساير اديان دارد سازگارى و مناسبت دارد.
2- كلمه ((الارض)) كه با الف و لام جنس آمده، بدون قرينه اى بر انصراف آن به سرزمين خاص و معين، حمل بر تمام روى زمين مى شود.(2)
3- تبديل خوف به امنيت كامل تاكنون انجام نگرفته است و اين تنها با حكومت گسترده مومنين بر روى زمين انجام مى گيرد.
4- با مراجعه به رواياتى كه در ذيل آيه فوق رسيده اين معنا تاءييد مى گردد.
قرطبى در ذيل آيه از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود: ((در آن روز بر روى زمين خانه اى نيست جز آنكه خداوند كلمه اسلام را در آن وارد خواهد ساخت)).(3)
سدىّ از ابن عباس نقل كرده كه آيه در مورد آل محمد صلى الله عليه و آله نازل شده است.(4)
از امام سجاد عليه السلام نقل شده كه فرمود: ((آيه در شاءن حضرت قائم عليه السلام است)) .(5)
از امام صادق عليه السلام نيز نقل شده كه فرمود: ((آيه درباره قائم و اصحاب اوست)).(6)
5- در زمان خلافت خلفاى اربعه نيز امنيت كامل در سرتاسر جهان پديد نيامد خصوصا آنكه دو دشمن قدرتمند ايران و روم اسلام را تهديد مى كردند و لذا در طول سى سال جنگ هاى زيادى به وقوع پيوست.
فضل مى گويد: ((... به امام صادق عليه السلام عرض كردم: اين نواصب گمان مى كنند كه آيه در شاءن ابوبكر و عمر و عثمان و على عليه السلام نازل شده است. حضرت فرمود: خداوند قلوب ناصبه را هدايت نمى كند، چه زمانى دين مرضى خدا و رسول تثبيت شده است و امر آن انتشار يافته و خوف و شك از قلوب و سينه هاى مردم در عهد يكى از آن سه خليفه و در عهد على عليه السلام با ارتداد مردم بيرون رفته است. چه فتنه هايى كه در ايام آنها برانگيخته شد، و چه جنگ هايى به آنها نسبت داده شده است كه بين آنان و كفار واقع شد)).(7)
417: آيه ((ارسال رسول)) چگونه بر ظهور امام زمان عليه السلام دلالت دارد؟
خداوند متعال مى فرمايد:هو الذى ارسل رسوله بالهدى و دين الحق ليظهره على الدين كله و لو كره المشركون (8)؛ ((او كسى است كه رسولش را با هدايت و دين حق فرستاد تا او را بر همه آيين ها غالب گرداند هر چند مشركان كراهت داشته باشند.)) مقصود از هدايت در آيه، هدايت الهى است كه رسول خود را بر آن مبعوث كرده و مراد از ((دين حق)) نيز همان دين اسلام است. و ضمير در ((ليظهره)) به دين اسلام بر مى گردد نه رسول خدا صلى الله عليه و آله زيرا مرجعى نزديك تر از كلمه رسول است. و نيز تناسب بين غالب كه دين اسلام است با مغلوب كه اديان ديگر است برقرار مى شود.
فخر رازى مى گويد: ((در زمان حضرت عيسى و حضرت مهدى عليه السلام محقق مى شود)).(9)
طبرى مى گويد: ((در زمان نزول حضرت عيسى عليه السلام تمام اديان باطل و نابود شده و تنها دين اسلام بر همه اديان غالب خواهد شد)).(10)
از سعيد بن جبير روايت شده كه آيه مربوط به مهدى عليه السلام از اولاد فاطمه عليها السلام است كه خداوند او را بر همه اديان غالب خواهد كرد.(11)
ابو بصير از امام صادق عليه السلام در تفسير آيه فوق روايت كرده كه فرمود: ((به خدا سوگند تاويل آيه هنوز تحقق نيافته و نخواهد يافت تا آنكه قائم خروج كند. و هنگامى كه خروج كرد كافر به خداى عظيم در روى زمين باقى نمى ماند)).(12)
418: آيه ((وراثت)) چگونه بر ظهور امام زمان عليه السلام دلالت دارد؟
خداوند متعال مى فرمايد:و لقد كتبنا فى الزبور من بعد الذكر ان الارض يرثها عبادى الصالحون (13)؛ ((ما در زبور بعد از ذكر نوشتيم كه بندگان صالح من وارث زمين خواهند شد.))
مقصود از ((زبور)) در آيه، زبور داوود و مراد از ((ذكر)) تورات است. در زبور مى خوانيم: ((زيرا كه شريران منقطع مى شوند ولى متوكلان به خداوند وارث زمين خواهند شد، و حال اندك است كه شرير نيست مى شود، هر چند مكانش را استفسار نمايى ناپديد خواهد شد، اما متواضعان وارث زمين شده و از كثرت سلامتى متلذذ خواهند شد)).(14)
و در آيه 29 از مزمور داوود آمده است: ((صالحان وارث زمين خواهند شد و در آن تا ابد سكونت خواهند داشت)).
مقصود از كلمه ((الارض)) در آيه فوق مطلق زمين دنيا و آخرت ((بهشت)) است؛ زيرا تخصيص ‍ آن به زمين دنيا بدون وجه است.(15)
و مقصود از ((عبادى الصالحون)) معناى عامى است كه شامل هر زمان و مكان و هر قومى خواهد شد، و مصداق اكمل و اتم آن مطابق روايات زمانى است كه حضرت مهدى عليه السلام ظهور كرده و زمين را پر از عدل و داد خواهد كرد. در آن زمان است كه تمام كره زمين در اختيار بندگان صالح خداوند قرار خواهد گرفت.
ابن كثير مى گويد: ((خداوند در آيه شريفه بشارت مى دهد بر بندگان صالح خود كه در دنيا و آخرت آنان را سعادتمند كرده و آنان را وارث زمين و بهشت گرداند)).(16)
آلوسى مى گويد: ((اگر بگوييم كه اين آيه مربوط به عصر مهدى و نزول عيسى است به اقوال ديگر احتياجى نيست)).(17)
و لذا در ذيل آيه رواياتى نقل شده كه دلالت بر انطباق آيه بر عصر ظهور حضرت مهدى عليه السلام دارد.
ثوبان از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود: ((خداوند براى من زمين را جمع نمود. پس من مشرق ها ومغرب هاى آن را مشاهده كردم و امت من زود است كه به آن خواهند رسيد)).(18)
امام باقر عليه السلام فرمود: ((مقصود از ((عبادى الصالحون)) اصحاب مهدى عليه السلام در آخرالزمان است)).(19)
419: آيه ((استضعاف)) چگونه بر ظهور حضرت مهدى عليه السلام دلالت دارد؟
خداوند متعال مى فرمايد:و نريد ان نمن على الذين استضعفوا فى الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثين (20)؛ ((اراده ما بر اين قرار گرفته كه بر مستضعفين زمين منت بگذاريم و آنها را پيشوايان و وارثين [روى زمين قرار] دهيم.))
مطابق سياق آيه فوق مفسران اهل سنت و شيعه شاءن نزول آيه را مربوط به قوم بنى اسرائيل مى دانند، (21) آنان بودند كه روى زمين به استضعاف كشيده و خداوند آنها را بر فرعونيان پيروز گرداند، ولى ظاهر آيه دلالت بر قانون كلى و اراده و مشيت هميشگى خداوند نسبت به مستضعفين تا روز قيامت دارد خداوند اراده كرده كه به حسب شرايط خاص مستضعفين را بر مستكبرين عالم پيروز گرداند، كه نمونه اى از آن تحقق مشيت الهى نسبت به پيروزى بنى اسرائيل و زوال حكومت فرعونيان بود. نمونه كامل تر آن حكومت پيامبر اسلام بعد از ظهور اسلام است. و مطابق روايات اسلامى مصداق كامل تر از همه حكومت ها، حكومت حضرت مهدى عليه السلام در عصر ظهور است كه خداوند حكومت او را كه همان حكومت مستضعفين است در سرتاسر گيتى گسترش خواهد داد و كره زمين را پر از عدل و داد خواهد كرد اين معنا را مى توان از قرائنى به دست آورد:
1- اراده خداوند در آيه به صيغه مضارع ((نريد)) آمده كه دلالت بر استمرار دارد.
2- اراده حتمى الهى بر عنوان ((مستضعفين)) وارد شده و مستضعفين بنى اسرائيل خصوصيت ندارند.
3- رواياتى كه از طرق شيعه و سنى در ذيل آيه وارد شده دلالت بر عموميت اين سنت الهى دارد:
امام صادق عليه السلام فرمود: ((همانا آيه مخصوص به صاحب امرى است كه در آخرالزمان ظهور كرده و جباران و فرعونيان را نابود خواهد كرد، او شرق و غرب زمين را مالك مى شود پس زمين را پر از عدل مى كند همان گونه كه پر از ظلم شده باشد)).(22)
حضرت على عليه السلام فرمود: ((دنيا بعد از آنكه در برابر ما همچون شتر بد خلق چموشى و سركشى كرد به سوى ما روى مى آورد و در برابر ما رام مى شود. آن گاه اين آيه را تلاوت نمود: ((و نريد ان نمن...)).(23)
420: آيه ((ارتداد)) چگونه بر ظهور امام زمان عليه السلام دلالت دارد؟
خداوند متعال مى فرمايد:يا ايها الذين امنوا من يرتد منكم عن دينه فسوف ياتى الله بقوم يحبهم و يحبونه اذلة على المومنين اعزة على الكافرين يجاهدون فى سبيل الله و لا يخافون لومة لائم ذلك فضل الله يوتيه من يشاء والله واسع عليم (24)؛ ((اى كسانى كه ايمان آورده ايد هر كس از شما از آيين خود باز گردد [به خدا زيانى نمى رساند]، خداوند جمعيتى را مى آورد كه آنها را دوست دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند. در برابر مومنان متواضع و در برابر كافران سرسخت و نيرومند، آنها در راه خدا جهاد مى كنند و از سرزنش هيچ ملامتگرى نمى هراسند. اين فضل خداست كه به هر كس بخواهد [و شايسته ببيند] مى دهد و [فضل] خدا وسيع است و خداوند داناست.))
آيه فوق اشاره به قانون استبدال دارد يعنى تبديل جامعه اى به جامعه اى ديگر به جهت آنكه جامعه قبل به وظايف خود عمل نكرده است. خليفه رسول خدا را طرد كرده و در جهاد كوتاهى نموده است و نيز در تطبيق دين خدا در جامعه سهل انگارى نموده است.
با مراجعه به روايات پى مى بريم كه اهل بيت عليهم السلام آيه را بر اصحاب امام زمان عليه السلام تاويل نموده اند، از جمله سليمان بن هارون عجلى مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: ((همانا صاحب امر محفوظ است اگر تمام مردم از بين بروند خداوند متعال اصحاب او را گرد او جمع مى كند. آنها هستند كه خداوند در موردشان فرمود:يا ايها الذين آمنوا من يرتد منكم عن دينه....)) (25)
421: آيه ((قتال)) چگونه بر ظهور حضرت مهدى عليه السلام دلالت دارد؟
خداوند متعال مى فرمايد:و قاتلوهم حتى لا تكون فتنه و يكون الدين كله لله... (26)؛ ((با آنان پيكار كنيد تا فتنه برچيده شود و دين همه اش مخصوص خدا باشد.))
آيه فوق دلالت دارد بر اينكه بايد شرك و كفر ريشه كن شود و دين همه اش مخصوص خدا باشد و هيچ مشركى در روى زمين نماند جز آنكه كشته شده يا داخل در دين اسلام شود. اين هدف هنوز تحقق نيافته است در حالى كه بايد تحقق يابد و فتنه از روى زمين برچيده شود و دين خالص براى خدا گردد.
مطابق روايات اين هدف در عصر ظهور حضرت مهدى عليه السلام تحقق خواهد يافت همان گونه كه در آيه 33 از سوره توبه به آن اشاره شد.
آلوسى در ذيل آيه فوق مى گويد: ((مقصود آن است كه همه اديان باطل از بين برود يعنى يا اهل اديان از بين رفته و هلاك شوند و يا از ترس و جهات ديگر به دين اسلام بازگردند)).(27)
آن گاه مى گويد: ((گفته شده كه تاويل آيه تاكنون محقق نشده است و در هنگام ظهور حضرت مهدى عليه السلام تاويل آن خواهد آمد و در آن عصر هيچ مشركى بر روى زمين باقى نخواهد ماند)).(28)
از امام صادق عليه السلام در مورد آيه فوق سؤال شد، حضرت فرمود:لم يجى ء تاويل هده الاية ولو قد قام قائمنا بعد سيرى من يدركه ما يكون من تاويل هذه الاية و ليبلغن دين محمد صلى الله عليه و آله ما بلغ الليل حتى لا يكون مشرك على ظهر الارض... (29)؛ ((هنوز تاويل آيه نيامده است و اگر قائم ما قيام كند زود است كسانى كه او را درك مى كنند تاويل اين آيه را ببينند. البته دين محمد به تمام نقاطى كه شب پوشش آرام بخش خود را بر آن مى افكند خواهد رسيد تا اينكه در سراسر زمين شرك و بت پرستى باقى نماند.))
---------------------------
1-سوره نور، آيه 55.
2-تفسير ابن كثير، ج 2، ص 614؛ جامع البيان، ديل آيه.
3-تفسير قرطبى، ج 7، ص 429؛ درالمنثور، ذيل آيه.
4-شواهد التنزيل، ج 1، ص 413.
5-تفسير صافى، ج 3، ص 444.
6-الغيبة، نعمانى، ص 126.
7-تفسير كنزالدقائق، ج 9، ص 335.
8-سوره توبه، آيه 33.
9-تفسير فخر رازى، ج 12، ص 104.
10-جامع البيان، ج 13، ص 109.
11-الفصول المهمه، ص 300.
12-تفسير برهان، ج 3، ص 407.
13-سوره انبياء، آيه 105.
14-مزمور، 37/9-11.
15-الميزان، ج 14، ص 493.
16-تفسير ابن كثير، ج 2، ص 524.
17-روح المعانى، ج 17، ص 95
18-روح المعانى، ج 17، ص 95.
19-مجمع البيان، ج 7، ص 66.
20-سوره قصص، آيه 5.
21-مجمع البيان، ج 7 -8، ص 375؛ درالمنثور، ج 6، ص 392.
22-تفسير برهان، ج 6، ص 58.
23-شواهد التنزيل، ج 1، ص 438، ح 59؛ ينابيع المودة، ص 437.
24-سوره مائده، آيه 54.
25-تفسير برهان، ج 2، ص 473.
26-سوره انفال، آيه 39.
27-روح المعانى، ج 9، ص 174.
28-روح المعانى، ج 9، ص 174.
29-تفسير صافى، ج 20، ص 303.
-----------------------
علي اصغر رضواني

نوشتن دیدگاه