روايت كرده است: محمد بن سنان، از مفضل بن عمر كه گفت: روزى بعد از عصر نشسته بودم در روضه كه ميان قبر حضرت رسول صلى الله عليه و آله و منبر آن حضرت است، و من تفكر مى كردم در آنچه حق تعالى مخصوص ‍ گردانيده است به آن سيد ما محمد صلى الله عليه و آله را، از شرف و فضايل و آنچه بخشيده و عطا كرده است، و مشرف ساخته است او را به آن از آنچه نمى داند آنها را جمهور امت و جاهلند و نمى دانند آن چه را حق تعالى به او عطا كرده است از فضيلت و عظم منزلت و بزرگى مرتبت، در اين فكر بودم كه ناگاه ((ابن ابى العوجاء))(1) كه يكى از ملاحده آن زمان بود و نشست در جائى كه من كلام او را مى شنيدم، چون قرار گرفت مردى از اصحاب او آمد و نزديك او نشست، پس ابن ابى العوجاء اشاره كرد به ضريح مقدس حضرت رسالت پناه صلى الله عليه و آله و گفت: ((به تحقيق كه صاحب اين قبر به كمال مراتب عزت رسيد و جميع خصلتهاى شرف كه در او مجتمع گرديد و در همه احوال منزلت او به تضاعف مى انجاميد)).
رفيقش گفت كه: ((او فيلسوفى بود كه دعواى مرتبه ها بلند و منزلت ارجمند كرد، و براى اثبات آن معجزه چند آورد كه بر عقل ها غالب آمده و فهم ها در آن كم شده و خردها در درياهاى تفكر فرو رفتند و باز مانده برگشتند و چون استجابت كردند دعوت او را عقلاء و فصحاء و خطباء داخل شدند مردم در دين او فوج فوج، پس مقرون گردانيد نام خود را به نام خداى خود در اذان كه ندا مى كنند به آن بر صومعه ها و مسجدها در جميع شهرها و مواضعى كه دعوت او به آنها رسيده است. و آوازه در آنجا بلند شده است، و حجت او ظاهر گرديده است در كوه و دشت و دريا و صحرا و در هر شب و روز پنج نوبت تكرار مى كنند در اذان و اقامه تا آن كه نامش هر ساعت تازه گردد و پيغمبرش ‍ پنهان نماند.))
ابن ابى العوجاء گفت: بگذار نام محمد صلى الله عليه و آله را كه عقل من در آن حيران است و فكر من در كار او درمانده است و سخن بگو در اصلى كه محمد صلى الله عليه و آله خود را به او بلند كرده است.))
پس سخن در وجود صانع عالم تعالى شاءنه گفتند و حرف را به جائى رسانيدند كه اين عالم را صانعى و اين كارخانه را مدبرى نيست، بلكه همه چيز به طبع خود متكون مى شوند بى مدبّرى و صانعى و پيوسته چنين بوده و چنين خواهد بود.
----------------------------------------------
1-ابن ابى العوجاء: عبدالكريم بن نويره الدهلى وفات 155 ه‍ق معروف است كه از شاگردان حسن بصرى بوده است.
((وى به دو اصل معتقد بود يعنى ثنوى بود و مانند مانى اين دو اصل را نور و ظلمت كه مبداء خير و شر باشد مى دانست اما جهان بينى عجيب مانى را قبول نداشت زيرا اعتقاد به نفى قدر يعنى اعتماد به اراده آزاد انسان جزو عقايد مانى نبوده است به عقيده او خلاص و رهايى انسان در يك جنگ اجبارى ميان نور و ظلمت و آميختگى آن دو به هم و بعد انفعال آن دو از يكديگر است كه امرى است مقدر و سرنوشتى است حتمى بنابراين با نفى قدر مخالف است و هم چنين است اعتقاد به تناسخ.
... مانوى دانستن او از سوى بعضى از مؤلفان مبنى بر مسامحه و عدم دقت بوده است)).
ابن نديم در الفهرست، ص 338 وى را جزو رؤسا و متكلمين مانويه شمارد كه در ظاهر مسلمان بود و در باطن دين مانوى داشت.
برخى از نويسندگان و مورخان گويند وى درباره ثنويت كتابهايى تاءليف كرده است. محمد بن سليمان، عامل كوفه به اتهام زندقه او را دستگير و حبس و در سال 155 به قتل رسانيد.
شرح حال او را در اين كتابها ببينيد:
البدء و التاريخ، ج 1، ص 82؛ الفرق بين الفرق بغدادى. ج 6؛ ص 225؛ امالى مرتضى 1، ص 88 - 89 و 95 و 96؛ ميزان الاعتدال، ج 2، ص 144؛ آثار الباقيه، ص 67 - 68؛ فهرست ابن النديم؛ ص 338؛ آراء الهند، ص 132؛ بزم آورد، ص ‍ 75 - 81؛ تاريخ علم كلام در ايران پو جهان اسلام، 173.
-----------------------------------------
مفضل بن عمر
ترجمه: علامه محمد باقر مجلسى

نوشتن دیدگاه