پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله پس از انجام مناسك حج، با جمعيت همراه خود، آهنگ عزيمت به مدينه فرمودند. [ر. ك: الغدير، جلد اول، ص 31.] در باز گشت در روز «هجدهم ذى الحجة» [ترجمه ى احتجاج طبرسى، به قلم حسن مصطفوى، انتشارات سنايى، چاپ سوم، بى تا، جلد اول، ص 139.] چون به غدير رسيدند [مناقب، جلد سوم، ص 25، در اين صفحه آمده است: «والغدير فى وادى الاراك على عشرة فراسخ من المدينه و على اربعة اميال من الجُحْفهَ» «وادى غدير در ده فرسخى مدينه و چهار مايلى جُحْفه واقع شده است».] فرشته ى وحى از جانب خداوند اين آيه ى شريف را آورد: «يا اَيٌّها الرَّسُولَ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِليكَ مِنْ رَبِّكِ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّه يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ...». [قرآن مجيد، سوره ى مائده، آيه ى 67، ترجمه ى الهى قمشه اى.]
«اى رسول من، آنچه از خدا بر تو نازل شد به خلق برسان كه اگر نرسانى تبليغ رسالت و اداء وظيفه نكرده اى، و خدا تو را از شر آزار مردمان محفوظ خواهد داشت...».
از آيه ى شريفه ى فوق چنين برمى آيد كه:
1- از جانب خداوند موضوع جديد و بسيار حائز اهميت، به مردم ابلاغ مى شود.
2- پيامبر براى اولين بار در ابلاغ وحى به مردم دچار خوف و نگرانى مى شود، چنانچه خداوند مى فرمايد: ما تو را از شر مردم محفوظ خواهيم كرد.
3- اين حكم الهى كامل كننده ى دين و رسالت رسول خدا مى باشد.
بعضى از مفسرين اهل سنت بر اين عقيده اند، كه اين آيه در اوايل بعثت نازل شده و در مورد جهاد و قتال با مشركين است، و جمعى ديگر گويند، در مورد يهوديان است و عده اى نيز بر اين عقيده اند كه در مورد احكام زنان مى باشد. جمعى ديگر آن را درباره ى منزلت و فضائل على عليه السلام مى دانند. [ر . ك: كشف الاسرار، جلد سوم، ص 181.]
اگر اين آيه در اوايل بعثت نازل شده باشد، پيامبر تكاليف بس خطيرى، بدون نگرانى در مقابل مشركين انجام دادند. [ر. ك: تفسير نمونه، جلد پنجم، ص 18، تفسير الميزان، جلد ششم، ص 63.] و اگر در اواخر عمر رسول خدا اين آيه نازل شده باشد، پيامبر از جانب مشركين و يهوديان، احساس خطر نمى كردند، چونكه در سال هفتم هجرت، آخرين پايگاه نظامى يهوديان (خيبر) در هم شكست و سرسخت ترين دشمنان اسلام، يعنى قريش، در فتح مكه به سال هشتم هجرت در برابر نيروهاى عظيم اسلام تسليم شدند.
آنچه مسلم است، پيامبر براى جان خود، خوف و هراسى ندارد، بلكه وى نگران حفظ و تداوم اسلام مى باشد. چنين انتظار مى رفت كه اگر پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله اين حكم الهى را ابلاغ مى كرد، جمعيت همراه وى دست به شورش و عكس العمل شديد زنند، چنانچه بنيان دين را به خطر اندازد و در جامعه ى مسلمين اختلاف و هرج و مرج حاكم شود.
از امام محمد باقر عليه السلام روايت شده است: رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله عازم زيارت كعبه بود، جبرئيل بر او نازل شد و از جانب خداوند متعال سلام كرد و گفت: «خداوند مى فرمايد كه من پيامبرى را از پيامبران گذشته قبض روح نكردم، مگر پس از كمال دين و اتمام حجت و براى تو دو موضوع باقى مانده است كه مى بايد آن را به مردم ابلاغ كنى، يكى حكم حج وديگرى موضوع خلافت و ولايت است». [ترجمه ى احتجاج طبرسى، جلد اول، ص 136.]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله چون نسبت به قوم خود، خصوصاً از منافقين امت و تفرقه و ارتداد آنان در انديشه بود و از دشمنى و نارضايتى جمعى نسبت به حضرت على عليه السلام آگاه بود، [ر. ك: البداية والنهاية، جلد سوم، جزء پنجم، ص 184.] انجام دادن اين امر الهى را به تأخير انداخت تا اينكه در غدير خم براى سومين بار، جبرئيل بر او نازل شد و تأكيد حق تعالى را بر آن حضرت، در نصب على بن ابى طالب عليه السلام به خلافت ابلاغ كرد. [ر. ك: ترجمه ى احتجاج طبرسى، جلد اول، ص 138 و منتهى الامال، جلد اول، ص 99.]
براء عازب گويد: در بازگشت از حجةالوداع چون به غديرخم رسيديم، رسول خدا فرمود، ندا كنند، «الصلوة جامعة» و حضرت نماز را با همه ى همراهان به جاى آوردند. [ر. ك: كشف الاسرار، جلد سوم ص 181.] پس از فراغت از نماز، رسول خدا خطبه ى خطير خود را كه فصل نوينى در تاريخ اسلام گشود، با حمد و ثناى پروردگار شروع كرد.
روايت است كه سخنان پيامبر بيش از چهار ساعت به طول انجاميد، و در واقع پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله كارنامه ى بيست و سه ساله ى خود را براى مردم شرح دادند. [ر. ك: خطبه ى پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله در غدير خم، انتشارات كانون شريعت، تهران، 1374، چاپ نهم، ص 9 در اين صفحه آمده است: «نخستين كسى كه احاديث و روايات حديث غدير خم را جمع آورى و تدوين نمود، ابوجعفر محمد بن جرير بن خالد طبرى آملى (متولد 224 ه و متوفاى 310 ه ق) در كتاب «ولايت» مى باشد براى اطلاع از منابع و روايان و متن كامل خطبه ى رسول اكرم در غديرخم رجوع شود به همان، صص 17- 11، الغدير، جلد اول، صص 72- 62.] و لزوم گرايش به «قرآن و عترت» را براى رهبرى و سعادت خلايق پس از خود توصيه نمود و فرمود: «همانا اين دو چيز گرانبها را كه در ميان شما مى گذارم، خداوند مرا آگاه فرمود كه اين دو هرگز از يكديگر جدا نخواهند شد تا كنار حوض كوثر بر من وارد شوند، پس بنگريد كه چگونه بعد از من با آنان رفتار مى كنيد». [الغدير، جلد اول، ص 32، تاريخ يعقوبى، جلد اول، ص 509 و ذخائر العقبى، ص 16.]
سپس دست على بن ابى طالب عليه السلام را در كنارش ايستاده بود گرفت و تا آنجا بالا برد كه سفيدى زير بغلهايش نمودار گرديد و همه ى افراد او را شناختند و فرمود: «يا ايها الناس اولستُ اولى بالمؤمنين من انفسهم به قالوا: بلى، قال: اَوَ ليس ازواجى امهاتُهُم؟ قالوا: بلى يا رسول الله، فمن كنت مولاه، فعلىٌ مولاه، اللهم وال من والاه و عادِ مَنْ عاداه». [انساب الاشراف، جلد دوم، ص 106 و هم چنين رجوع شود به المسند، حنبل، جلد دوم، حديث 961، ص 184، تاريخ يعقوبى، جلد اول، ص 508، البداية والنهاية جلد سوم، جزء پنجم، ص 184، و على بن ابى طالب- عليه السلام، تأليف عبدالفتاح عبدالمقصود، ترجمه ى محمد مهدى جعفرى، شركت سهامى انتشار، تهران، 1366، چاپ دوم، جلد دوم، ص 98.]
اى مردم آيا من از خود مؤمنان به آنها سزاوارتر نيستم؟ گفتند، آرى، فرمود: آيا همسران من، مادران شما نيستند، گفتند آرى، پس هر كس كه من مولاى اويم، على مولاى اوست. خدايا دوست بدار هر كس كه او را دوست مى دارد و دشمن بدار دشمن او را. و بنا به گفته ى احمد بن حنبل، پيشواى حنبلى ها، پيامبر اين كلام را چهار بار تكرار فرمود. [الغدير، جلد اول ص 23.]
از ابوسعيد خُدرى، صحابى معروف نقل شده، هنوز مردم متفرق نشده بودند كه اين آيه ى شريفه نازل شد: «... اَلْيومَ اَكْمَلتُ لَكُمْ دينَكُمْ و اَتَممتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَ رَضيتُ لَكُمْ الاِسْلامَ ديناً...». [قرآن مجيد، سوره ى مائده آيه ى 3.]
«... امروز دين شما را به حد كمال رسانيدم و بر شما نعمت را تمام كردم و بهترين آئين را كه اسلام است برايتان برگزيدم...».
پيش از نزول اين آيه، رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: اى گروه مؤمنين از امر پروردگار متعال اطاعت كنيد و ولايت على بن ابى طالب عليه السلام را بپذيريد و به كلمه ى «اميرالمؤمنين» او را بخوانيد و با او به عنوان مقام خلافت بيعت كنيد. [ر. ك: ترجمه ى احتجاج طبرسى، جلد اول، ص 164.]
از ابوهريره روايت شده است كه: عمر بن خطاب به على عليه السلام گفت: «بَخٍّ بَخٍّ لَكَ يا عَلّى اَصْبَحْتَ مَولى كل مُؤمن و مُؤمِنَه». «به به تو اى على كه صبح و شام را درك نموده در حالى كه مولاى هر مرد و زن مؤمن گشتى». [ر. ك: ترجمه ى احتجاج طبرسى، جلد اول، ص 164.] و بعد از عمر و ابوبكر، مردم هجوم آوردند و او را تبريك و تهنيت گفته و با وى بيعت كردند و به امر پيامبر زنان مسلمانان كه همراه آنان بودند به على عليه السلام مبارك گفتند. [ترجمه ى احتجاج طبرسى، ص 164، تفسير نمونه، جلد چهارم، ص 267 والغدير، جلد اول، ص 34.]
حسان بن ثابت كه شاعر رسمى و گزارشگر پيامبر بود و در همه ى سفرها او را همراهى مى كرد، از رسول خدا، اجازه خواست كه به ميمنت اين روز اشعارى بسرايد. اشعار حسان بن ثابت به استناد مأخذ شيعه و بعضى از نويسندگان معتبر سنى، قديمى ترين سند در حديث غديرخم است. [ر. ك: تشيع در مسير تاريخ، ص 17، در اين صفحه آمده است: هروتيز (Horvitz) و گلدزيهر (Goldziher)، قديمى ترين مدرك حديث غدير خم را اشعار كُميت (متوفى 126 هجرى) ذكر كرده اند. شايد به اين دليل كه اشعار حسان بن ثابت شك كرده اند.]

نوشتن دیدگاه