هنگامى كه ابوبكر بر اريكه خلافت نشست و زمام امور مسلمين را بدست گرفت، فدك حضرت زهرا عليهاالسلام را جزء اموال عمومى مسلمانان اعلام كرد.
فدك روستايى بود به فاصله ى دو يا سه روز از مدينه كه ساكنان آن يهودى بودند. [ر. ك: معجم البلدان، تاليف: شهاب الدين ابى عبدالله ياقوت حموى، دار احياء التراث العربى، بيروت- لبنان (1399 ه- 1979)، جلد چهارم، ص 238، فروغ ابديت، تاليف جعفر سبحانى، انتشارات دار التبليغ اسلامى قم، 1357، جلد دوم ص 669 در اين صفحه آمده است: مسافت فدك تا مدينه، يكصد و چهل كيلومتر بوده است.] در معجم البلدان آمده است: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در سال هفتم هجرت خيبر را فتح نمود، چون خيبر آن به اهل فدك رسيد به وحشت افتادند، و كسى را به حضور پيامبر اكرم فرستادند و پيشنهاد صلح دادند، بدين شرط كه نصف محصولات و اموال (و اراضى) خود را به مسلمانان بدهند، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با پيشنهاد آنان موافقت فرمودند، و چون مسلمانان براى گرفتن فدك پيكار نكردند و اسب و ركاب آنان به اين سرزمين نرسيد، خالصه رسول خدا گشت. [ر. ك: معجم البلدان، جلد چهارم، ص 238 در اين صفحه آمده است: «... فارسلوا الى رسول الله صلى الله عليه و آله ان يصالحهم على النصف من ثمارهم و اموالهم فاجابها الى ذلك، فهى ممالم يوجف عليه بخيل و لا ركاب فكانت خالصه الرسول الله». و هم چنين رجوع شود به بلوغ الارب فى معرفه احوال العرب، تاليف محمود شكرى الوسى، دارالكتب علميه بيروت، بى تا، جلد اول، ص 192، مغازى، جلد دوم، ص 539 والمدينه المنوره، ج اول، ص 193.] و تنها در اختيار و تصرف پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم قرار گرفت و مسلمانان در آن حقى نداشتند.
پس از نزول آيه ى شريفه ى: «و ات ذا القربى حقه...»، [قرآن مجيد، سوره ى روم، آيه ى 38.] پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به فرمان خداوند فدك را به حضرت زهرا عليهاالسلام بخشيدند. روايات ذيل نشانگر اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله در زمان حياتش فدك را به حضرت زهرا عليهاالسلام واگذار نمود.
ابوسعيد خدرى گويد: هنگامى كه آيه ى «وات ذا القربى حقه» نازل شد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به حضرت زهرا عليهاالسلام فرمود، فدك مال تو. [احقاق الحق، جلد سوم، ص 549، كشف الغمه متن عربى ج هم، ص 202 در اين صفحه آمده است: «... لما نزلت: «فات ذا القربى حقه «يا رسول الله صلى الله عليه: يا فاطمه لك فدك».]
«عطيه» گويد: پس از نزول آيه ى «وات ذا القربى حقه» پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله حضرت زهرا عليهاالسلام را فرا خواند و فدك را به او بخشيد. [احقاق الحق، ص 545، و ص 102: «... دعا رسول الله صلى الله عليه و آله و آيه فاطمه عليهاالسلام فاعطاها فدك».] و حضرت على- عليه السلام- بر عثمان بن حنيف والى خود در بصره مى نويسد: از هر آنچه كه آسمان بر آن سايه افكنده بود تنها فدك در اختيار ما بود. [ر. ك: شرح ابن ابى الحديد، جلد شانزدهم، ص 208، در اين صفحه آمده است: «بلى كانت فى ايدينا فدك من كل ما اظلته السماء...».]
مامون خليفه ى عباسى در آغاز قرن سوم هجرى به «قثم بن جعفر» فرماندار مدينه مى نويسد: واگذارى فدك به حضرت فاطمه عليهاالسلام در زمان پيامبر امرى آشكار و شناخته شده بوده است و خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله در آن اختلافى نداشته اند. [ر. ك: فتوح البلدان، تاليف امام ابى الحسن بلاذرى، دارالكتاب علميه بيروت، لبنان 1398 ه-. 1979 م، ص 38. در اين صفحه آمده است: مامون نوشت: «... انه كان رسول الله اعطى ابنته فدكان و تصدق عليها بها، و ان ذلك كان امرا ظاهرا معروفا عند آله عليهم السلام...».]
اين فرمان از اهميت فراوان برخوردار است زيرا يكصد سال پيش از طبرى و سى سال پيش از بلاذرى نوشته شده است. [ر. ك: زندگانى حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام، جعفر شهيدى، ص 118.]
در مورد حدود فدك و ارزش اقتصادى آنان روايت متعددى نوشته شده است و چنين به نظر مى رسد كه املاك وسيع و آبادت و پردرآمدى بوده است. زيرا معاويه در دوران خلافتش فدك را بين مروان بن حكم و عمر بن عثمان و يزيد بن معاويه تقسيم نمود. [ر. ك: شرح ابن ابى الحديد، جلد 16، ص 216.] و ابوبكر در پاسخ حضرت زهرا عليهاالسلام كه فدك را مطالبه نمود گفت: فدك از اموال عمومى مسلمانان بود و به رسول خدا تعلق نداشت و درآمدش در راه جهاد با كفار و انفاق در راه خدا مصرف مى شد. [ر. ك: شرح ابن ابى الحديد، جلد 16، ص 214.] و به قولى ديگر فدك داراى چشمه هاى جوشان و نخلستانهاى بسيار بود و در سال حدود بيست و چهار هزار يا هفتاد هزار دينار درآمد داشت. [ر. ك: سفينه البحار، متن عربى، جلد دوم، ص 351.]
ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه مى نويسد: عمر بن خطاب در دوران خلافتش، تصميم گرفت يهوديان فدك را به شام تبعيد كند، وى براى پرداخت قيمت نيمى از اراضى فدك كه در تملك يهوديان بود به قيمت عادلانه آن، مبلغ پنجاه هزار درهم تخمين زدند. [ر. ك: شرح ابن ابى الحديد، جلد 16، ص 211، مغازى، جلد دوم، ص 539.] كه اين نيز دليل ديگرى بر درآمد قابل توجه اراضى فدك مى باشد.

نوشتن دیدگاه