گردآورى سخنان وكلمات بزرگان فوايدى در بر دارد، كه بر كسى پوشيده نيست. سخنان آنانكه در اين خيل عظيم بشرى از برجستگى خاصّى برخوردار و بر تاريخ و افكار اثر گذار بوده اند نشانگر سير تحوّلات، دگرگونى هاى جامعه و ويژگيهاى كلاسه شده اى است كه محقّق را به استخراج نتايج كلّى نايل مى گرداند. بررّسى گفته هاى يك شخصيّت به منزله نقبى است كه به خانه دل او مى زنيم تا از اين راه ميزان آگاهى، واكنش او نسبت به محيط اطراف، موضع گيرى در برابر حوادث، ملَكات اخلاقى، حساسيّتهاى رفتارى، اندازه دريافتها و كيش شخصيّتى او را دريابيم.
گاه نتايج اين كنكاش ابعاد گسترده ترى يافته، جستجوگر را بر تاريخ يك ملّت و يا يك امّت آگاه مى كند. تاريخى كه مفادش از اعتبار وارزشى به سزايى برخوردار است؛ چرا كه ديگر در اين تاريخ، تحليل [ : البته بايد توجّه داشت تحليلى كه در اينجا مراد است تحليلهايى است كه بااغراض و سليقه هاى شخصى با مبانى من عندى همراه است، كه متأسفانه اكثر تحقيقات ما بر اين اسلوب است. ] كه سرانجام وقايع را به تحريف دچار مى سازد، عزلت نشين شده در حاشيه قرار مى گيرد، و نصوص وقايع در طول ازمنه قابل دسترسى است و هر عالمى مى تواند از حادثه تحليلى نو عرضه بدارد، بدون آنكه اصل واقعه در قبال اين تحليل رنگ ببازد. حال، اگر اين شخصيّت از امتيازاتى چون عصمت و دورى از اشتباه برخوردار باشد، اين تاريخ واقع گراتر است؛ زيرا كسى كه در سخنان او دروغ يافت نشود و هر كلام او حاكى از مكنونات قلبى او باشد، واقع را كَما هُوَ حَقّه اَدا مى كند و نسلهاى بعد را در ارزيابى از حوادث به گمراهى نمى كشاند.
براى مثال: آنجا كه بزرگ بانوى اسلام با زنان مهاجر وانصار- پس از واقعه غصب فدك- سخن مى گويد دريافت واقعى از ميزان خشم و نفرت او از زمامداران قدّاره بند وقت امرى ممكن است. چرا كه شخصيّت و مقام حضرتش در رتبه اى است كه خشم ونفرت او سبب گزافه گويى وقلب نمودن حوادث نمى گردد. او اگر در مقام بيان حكم است حكم خدا را بيان مى دارد، كه هيچ كس در الهى بودن آن شك نمى كند و حتّى دشمن را وادار به اقرار مى كند؛ هر چند كه اين اقرار بر اثر كبر و نخوت و... ضمنى صورت پذيرفته باشد.

نوشتن دیدگاه