قبل از اين گفتيم بر اساس قراردادى، فدك جز بلاد مسلمانان شد، اما از نظر قانون اسلام؛ فدك و هر سرزمينى كه بدست مسلمانان فتح مى شود، مال چه كسى خواهد بود؟
سرزمينهايى كه فتح مى شدند به دو صورت بوده است، يا به قدرت نظامى و جنگ و خون ريزى فتح مى شدند كه «مفتوح العنوه» نام دارند، و يا خود اهالى پيشگام بودند و قبل از جنگ و خون ريزى حاضر به انعقاد قرارداد با مسلمانها مى شدند، كه «غير مفتوح العنوه» ناميده مى شود. اموال و سرزمينهايى كه با جنگ و لشكركشى بدست مى آمد، غنيمت ناميده مى شد و به موجب آيه شريفه ى: «واعلموا انما غنمتم من شى ء فان لله خمسه و للرسول و اليتامى و المساكين و ابن السبيل» [ بدانيد هر گونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا، و براى پيامبر، و براى ذى القربى و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه (از آنها) است...» انفال: 41. ] ، يك پنجم آن مال پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم بود، و حضرت رسول تا زمانى كه زنده بود غنيمت را همانگونه كه قرآن مى فرمايد تقسيم مى كرد.
طبرى با ذكر روايات مختلفى مى گويد: «هر گاه براى رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلم غنيمت مى آوردند آنرا پنج قسمت مى كرد. چهار قسمت براى مجاهدان بود و از آن يك سهم ديگر، مشتى برمى داشت براى مصرف خانه كعبه و آن سهم اللَّه بود. باقيمانده را تقسيم مى كرد و سهمى براى خود و سهمى براى ذى القربى (خويشان) و سهمى براى يتيمان و سهمى هم، براى ابن سبيل قرار مى دادند [ جامع البيان طبرى: 10/ 4- 5. انسان الاشرف 1/ 516- 517. تهذيب 4/ 113. ]
اموالى كه بدون جنگ بدست مى آمد «فيى ء» ناميده مى شد و به موجب آيه ى «و ما افاء اللَّه على رسوله منهم فما او جفتم عليه من خيل و لاركاب ولكن اللَّه يسلط رسله على من يشاء واللَّه على كل شيى ء قدير»
[ «و آنچه خدا از آنان [يهود] به رسولش بازگردانده (و بخشيده) چيزى است كه شما براى به دست آوردن آن (زحمتى نكشيديد) نه اسبى تاختيد و نه شترى؛ ولى خداوند رسولان خود را بر هر كس بخواهد مسلط مى سازد؛ و خدا بر هر چيز توانا است!» حشر: 6. ]
بين مسلمانان تقسيم نمى شد بلكه مال پيامبر بود و تا زمانى كه پيامبر در قيد حيات بود، به همين روش عمل مى كردند و در ابتداء براى بعضى از مسلمانها جاى سؤال بود. و اقدى مى نويسد: عمر درباره ى اموال طائفه ى بنى نضير، از پيامبر سؤال كرد: «يا رسول اللَّه آيا غنائم را تخميس نمى كنيد؟» حضرت فرمود: «آنچه را كه خدا مخصوص من قرار داده است به ديگران نخواهم داد [ مغازى واقدى: 1/ 377. ]
فخر رازى درباره «فيى» مى گويد:
«صحابه از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم خواستند «فيى ء» را بين آنها تقسيم كند، همانگونه كه غنائم را تقسيم مى نمود و لذا خداوند به واسطه نزول آياتى، فرق بين آن دو را اين گونه بيان نمود:
«براى غنيمت تحمل مشقت نموده ايد و بر مركب براى جهاد سوار شده ايد ولى براى «فيى ء» مشقتى نبوده، پس خداوند اختيار آن را به عهده پيامبر گذاشته، در هر موردى كه خواست مصرف نمايد [ تفسير كبير: 29/ 284. ] و بلاذرى در ذيل اين آيه مى نويسد :
«خداوند به مردم اعلام فرمود: كه «فيى» مخصوص رسول خدا هست و براى ديگران نمى باشد [ انساب الاشراف 1/ 518، به تهذيب 4/ 116 و كافى 1/ 618 مراجعه شود. ]

نوشتن دیدگاه