توضیح سئوال:
با توجّه به این كه آیه تطهیر بر اساس روایات اهل بیت علیهم السّلام شامل پنج تن میشود و غیر از آنها را شامل نمی‌شود و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم نیز در باره سلمان فارسی در روایتی میفرماید: «سلمان منّا اهل البيت» حال چگونه سلمان فارسی را می‌توان جزو آن بزرگواران دانست؟
پاسخ:
قبل از پاسخ به موضوع مورد سئوال باید مطالبی را به عنوان مقدمه مطرح كنیم:
اهل البیت در لغت
معنای أهل البیت در لغت و در عرف با توجّه به مضاف الیه آن معلوم میشود:
مثلاً: أهل القریه یعنی: ساكنین و اهالی آن روستا و أهل الشئ یعنی: صاحب و مالك آن چیز و أهل الكتاب یعنی: پیروان و قرائت كنندگان آن كتاب و أهل الرجل یعنی: خانواده و نزدیكان آن شخص.
ر.ك . القاموس المحيط مجد الدين فيروزآبادي ج 1 ص 331 مادة أهل مؤسسة الرسالة بيروت ـ
لسان العرب ابن منظور ج 11 ص 28 – 29 مادة أهل أدب الحوزة قم ـ مفردات الراغب ص 29 ماده أهل المكتبة المرتضوية .
و آنجا كه خداوند متعال میفرماید: «وأمر أهلك بالصلاة».(طه/132) یعنی : نزدیكان و هر آن كس كه در نسبت فامیلی به تو ارتباط دارد.
و نیز آنجا كه خداوند خطاب به حضرت نوح اشاره به فرزند او نموده و میفرماید: «يا نوح إنه ليس من أهلك».(هود/46) در حالی كه از حیث نسب فرزند حضرت نوح بود ولی خداوند در این آیه اراده فرموده كه بفرماید: ای نوح او از نظر دین و آیین هم مسلك و همراه با تو نیست.
كلمه «آل» در أصل أهل بوده كه هاء به همزه تبدیل شده و «أأل» گشته و چون توالی دو همزه شده همزه دوم به ألف تبدیل شده و در نتیجه آل شده است. لذا وقتی گفته میشود: «آل الله و آل الرسول» یعنی: أولیاء خداوند و رسول او كه اهل بیت او هستند.(ر.ك . لسان العرب ج 11 ص 28 و 29 ماده أهل)
امّا اهل البیت به تبعیت از نصوص دینی بین مسلمانان در آل و عترت نبی اكرم صلى الله علیه و آله و سلم متعارف گردیده. و اینان همان‌گونه كه در حدیث كساء و غیر آن آمده: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم و امیرالمؤمنین علیه السّلام و حضرت زهراء و امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند یعنی همان‌ها كه آیه تطهیر در شأنشان نازل گردیده است میباشند:
«إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا». (احزاب/33)
و عترت هم همان أهل بیت علیهم السلام میباشند كه ابن منظور با استناد به حدیث نبوی «إني تارك فيكم الثقلين: كتاب الله وعترتي أهل بيتي» به همین معنا تصریح نموده و گفته است:« فجعل العترة أهل البيت [عليهم السلام]»
لسان العرب ابن منظور ج 4 ص 538 .
نكته دیگر؛ این كه فرق است بین اهل یك شخص و اهل بیت یك شخص.
اهل بیت یك شخص در اصل یعنی: كسانی كه دور او در یك خانه جمعند و با او نسبت فامیلی دارند.
فأهل الرجل في الأصل من يجمعه وإياهم مسكن واحد ...
پس اهل یك شخص در اصل به كسانی گویند كه دور او جمعند و با هم در یك مسكن واحد زندگی میكنند گویند.
مفردات غريب القرآن، راغب الأصفهانى، ص 29.
امّا به طور مجاز در لغت به زن و همسر یك شخص نیز اهل گفته میشود.
من المجاز : الأهل للرجل : زوجته.
از روی مجاز زن یك شخص را اهل او گویند.
تاج العروس، زبيدي، ج 14، ص 36 .
اهل البیت در اصطلاح
أهل البیت در اصطلاح كتاب و سنّت معناى خاصی دارد و مراد از آن: رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم و امیرالمؤمنین علی علیه السّلام و حضرت فاطمة زهراء و سیدان شباب أهل الجنه امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند كه نه فرزند معصوم از إمام حسین علیه السلام نیز به آنها ملحق می‌شوند و در حقیقت اینان نزدیك ترین مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم از حیث علم و آگاهی به دین و سنت و آیین و روش آن حضرت هستند.
روایات صحیحة فراوانی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم از شیعه و سنّی رسیده كه در آنها به اسامی اهل بیت تصریح شده و آنها را دوازده نفر كه همه از قریش هستند دانسته كه جز با تطبیق آن با این بزرگواران كه گفته شد امكان ندارد.
از أم سلمة روایت شده زمانی كه این آیه نازل شد:«إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا» رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم به دنبال امیرالمؤمنین علیه السّلام و حضرت فاطمة و حسن و حسین علیهم السلام فرستاد و چون آمدند فرمود: «هؤلاء أهل بيتي»
المستدرك على الصحيحينج 3 158 رقم 4705 ـ سنن الكبرى بيهقي ج 7 ص 63 ـ ترجمة الإمام علي عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق ج 2 صفحات 163 - 164 - 642 ـ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل الحاكم الحسكاني ج 2 صفحات 61 - 682 - 684 ـ مجمع إحياء الثقافة الإسلامية ط 1 ـ عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار ابن البطريقصفحات 40 - 23 مؤسسة النشر الإسلامي قم .
وعن عائشة قالت : كان أحب الرجال إلى رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم - تعني الإمام عليا عليه السلام - لقد رأيته وقد أدخله تحت ثوبه وفاطمة وحسنا وحسينا ثم قال: اللهم هؤلاء أهل بيتي.
از عایشه روایت شده كه میگوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم از میان مردان [حضرت] علی [علیه السلام] را از همه بیشتر دوست می‌داشت. و حضرت را دیدم كه او را به همراه فاطمه و حسن و حسین داخل ثیاب و پارچه‌ای نمود و فرمود: اللهم هؤلاء أهل بيتي.
ترجمة الإمام علي عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق ج 2 صفحات 163 - 164 - 642 ـ وشواهد التنزيل لقواعد التفضيل حاكم حسكاني ج 2 صفحات 61 - 682 - 684 مجمع إحياء الثقافة الإسلامية ط 1 ـ وعمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار ابن البطريق صفحات 40 - 23 مؤسسة النشر الإسلامي قم .
وعن الإمام علي عليه السلام أنه عندما نزلت آية التطهير قال: فقال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: يا علي هذه الآية نزلت فيك وفي سبطي والأئمة من ولدك.
از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده كه چون آیه تطهیر نازل شد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: یا علی این آیه در باره تو و دو فرزندم (حسن و حسین) و امامان از فرزندان تو نازل شده است.
كفاية الأثر في النص على الأئمة الاثني عشر - أبو القاسم الخزاز الرازي : 156 مؤسسة النشر الإسلامي - قم .
أهل البیت در آیه تطهیر چه كسانی هستند؟
در مصادر حدیث و تفسیری فراوانی تأكید شده است كه مراد از اهل البیت در آیه تطهیر كه خداوند سبحان میفرماید: «إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا».(احزاب/33). رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم و علی بن أبی طالب و فاطمه الزهراء و دو فرزندانشان حسن و حسین صلوات الله علیهم أجمعین هستند.
مسلم در صحیح خود با إسناد به عائشة آورده است:
قالت : خرج النبي صلى الله عليه وآله وسلم غداة وعليه مرط مرجل من شعر أسود فجاء الحسن بن علي فأدخله ثم جاء الحسين فدخل معه ثم جاءت فاطمة فأدخلها ثم جاء علي فأدخله ثم قال: «إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا»
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم خارج شد در حالی كه بر دوشش پارچه‌ای سیاه از موی شتر داشت. حسن بن علی(علیه السلام) و حسین بن علی(علیه السلام) و بعد از آن فاطمه (سلام الله علیها) و بعد از آنها علی(علیه السلام) وارد شده و همگی به زیر آن پارچه داخل شدند و در این حال بود كه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا»
صحيح مسلم كتاب فضائل الصحابة ج 4 ص 1883 – 2424.
فخر رازی نیز روایت قبل را در تفسیر آیه تطهیر آورده و در دنباله گفته است: واعلم أن هذه الرواية كالمتفق على صحتها بين أهل التفسير والحديث.
بدان كه بر صحت این روایت بین اهل تفسیر و حدیث اتفاق وجود دارد.
التفسير الكبير فخر رازي ج 8 ص 85 ذيل آية 61 از سورة آل عمران
ترمذی در سنن خود آورده است:
أن النبي صلى الله عليه وآله وسلم جلل على الحسن والحسين وعلي وفاطمة كساء وقال: «اللهم هؤلاء أهل بيتي وحامتي أذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا» قالت أم سلمة: وأنا معهم يا رسول الله؟ فقال: إنك على خير.
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم كساء و پارچه‌ای بر على و حسن و حسین و علی و فاطمه پوشاند و فرمود: «خدایا! اینان أهل بیت من وحامیان من هستند رجس و پلیدی را از اینان بردار و آنها را پاك و پاكیزه گردان. أم سلمة گفت: یا رسول الله آیا من هم از اینان هستم؟ حضرت فرمود: تو بر خیر و خوبی هستی.
سنن ترمذي ج 5 ص 351 رقم 3205 كتاب التفسير و ج 5 ص 663 رقم 3787 و ص 669 رقم 3871 كتاب المناقب .
حاكم در مستدرك از أم سلمه روايت كرده:
قالت : في بيتي نزلت «إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا» قالت: فأرسل رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم إلى علي وفاطمة والحسن والحسين فقال: «هؤلاء أهل بيتي».
ام سلمه گفت: در خانه من آیه تطهیر نازل شد و بعد از نزول آن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم دنبال [حضرت] علی [علیه السلام] و [حضرت] فاطمه [سلام الله علیها] و [حضرت امام] حسن[علیه السلام] و [حضرت امام] حسین [علیه السلام] فرستاد و بعد فرمود: اینها اهل بیت من هستند.
سپس حاكم در باره این حدیث نظر داده و میگوید: هذا حديث صحيح على شرط البخاري ولم يخرجاه.
این حدیث دارای شرط صحت طبق شرایط بخاری است ولی آن را ذكر نكرده است.
المستدرك على الصحيحين، ج 3، ص 146 .
وعن واثلة بن الأسقع قال: أتيت عليا فلم أجده فقالت لي فاطمة: انطلق إلى رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم يدعوه فجاء مع رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم فدخلا ودخلت معهما فدعا رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم الحسن والحسين فأقعد كل واحد منهما على فخذيه وأدنى فاطمة من حجره وزوجها ثم لف عليهم ثوبا وقال: (إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا) ثم قال: هؤلاء أهل بيتي اللهم أهل بيتي أحق.
واثلة بن الأسقع میگوید: آمدم كه خدمت [حضرت] علی علیه السلام برسم ولی آن حضرت را نیافتم، حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: علی به محضر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم رفته است در همین حین آن حضرت به همراه علی وارد خانه شدند و من هم به همراه آنها داخل شدم. رسول خدا حسن و حسین را صدا كردند و هر یك را به روی زانوی خود نشاندند و فاطمه نیز نزدیك حضرت آمدند و در این حال حضرت پارچه‌ای را بر روی آنها انداخت و فرمود: «إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا» سپس فرمود: اینها اهل بیت من هستند خدایا اهل بیت من سزاوارترند.
سپس حاكم در باره این حدیث نظر داده و میگوید: قال الحاكم : هذا حديث صحيح على شرط الشيخين ولم يخرجاه.
این حدیث دارای شرط صحت طبق شرایط بخاری و مسلم است ولی آن را نیاورده‌اند.
المستدرك، ج 3، ص 146 .
نتیجه گیری
بعد از بیان مقدمات فوق می‌توان گفت:
تعبیر «اهل البیت» كه در روایت «سلمان منّا اهل البیت» انتساب نسبى یا سببى سلمان به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم نیست كه در مباحث فوق حتی كسانی همچون همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم از جمله امّ سلمه نمی‌توانست مشمول آن گردد. بلكه در این روایت و یا روایات دیگری كه در رابطه با مقام سلمان ذكر شده به معنای نزدیكی به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم از حیث عقیده و اخلاق و اعمال میباشد.
از این رو پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم در حق سلمان فارسى عجمى میفرماید: سلمان منّا اهل البيت
پس در حقیقت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم با این جمله خود ملاك اهلیت به دست ما می‌دهند.
برای تائید این مطلب می‌توان به این روایت از امام صادق علیه السّلام استناد جست:
العياشي : عن أبي عبيدة عن أبي جعفر عليه السلام قال : من أحبنا فهو منا أهل البيت قلت : جعلت فداك منكم ؟ قال : منا والله أما سمعت قول إبراهيم عليه السلام (من تبعني فإنه منى)
امام باقر علیه السّلام فرمودند: هركس ما را دوست بدارد از ماست. عرض كردم: فدایت شوم آیا از شما میباشد؟ فرمود: به خدا سوگند از ماست. آیا این سخن خداوند از قول ابراهیم را نشنیده‌ای؟ كه میفرماید: هر كس از من پیروی نماید از من است.
الشيعة في أحاديث الفريقين سيد مرتضى أبطحي ص 339
و یا در روایتی دیگر میفرماید:
عن محمد الحلبي عن أبي عبد الله عليه السلام قال: من اتقى الله منكم وأصلح فهو منا أهل البيت قال: منكم أهل البيت؟ قال منا أهل البيت قال فيها إبراهيم: (فمن تبعني فإنه منى) قال عمر بن يزيد: قلت له من آل محمد؟ قال: أي والله من آل محمد أي والله من أنفسهم اما تسمع الله يقول: (ان أولى الناس بإبراهيم للذين اتبعوه) وقول إبراهيم: (فمن تبعني فإنه منى).
امام صادق علیه السّلام فرمودند: هركس از شما (شیعیان) كه تقوا پیشه سازد و خود را اصلاح نماید از ما اهل بیت است . راوی گفت: از شما اهل بیت است؟ فرمود: آری از ما اهل بیت است.در آیه شریفه آمده است هركس از من تبعیت كند از من است. باز عمر بن یزید سئوال كرد: آیا از آل محمد است؟ فرمود: آری به خدا قسم از آل محمد است از خود آنها. آیا نشنیده‌ای قول خداوند را كه میفرماید: سزاوار ترین افراد به ایراهیم كسانی هستند كه از او تبعیت میكنند و یا سخن ابراهیم در قرآن را كه : هر كس از من تبعیت كند از من است.
تفسير العياشي، محمد بن مسعود العياشي، ج 2، ص 231
در روایت دیگری كه شیخ مفید رضوان اللّه علیه در كتاب اختصاص آورده می‌خوانیم: نزد حضرت صادق علیه السّلام از جناب سلمان و جعفر طیار یاد شد و بعضى جعفر را بر سلمان تفضیل دادند و ابو بصیر نیز در آن مجلس حاضر بود.
بعضى گفتند: سلمان مجوسى بود مسلمان شد. پس حضرت صادق علیه السّلام از جای بلند شد و به حالت غضبناك خطاب به ابا بصیر فرمود: يا ابا بصير جعله اللّه علويا بعد ان كان مجوسيا و قرشيا بعد ان كان فارسيا فصلوات اللّه على سلمان و ان لجعفر (عليه السّلام) شانا يطير مع الملئكة فى الجنة .
فرمود: اى ابا بصیر خدا سلمان را از طایفه علوى قرار داد. بعد از آنكه در زمره مجوسى محسوب بود اگرچه در واقع به مذهب آنها نبود. و قرار داد او را از طایفه قرشى بعد از آنكه فارسى بود پس صلوات خدا بر سلمان باد. و به درستى كه حضرت جعفر شأنى دارد كه با ملائكه در بهشت طیران نماید.
الاختصاص، شيخ مفيد، ص 341 .
و نيز در رجال كشى روايت شده: نزد حضرت باقر عليه السّلام ذكر سلمان فارسى شد پس حضرت فرمود: مه لا تقولوا سلمان الفارسى و لكن قولوا سلمان المحمدى ذلك منا اهل البيت .
ساكت شوید نگوئید سلمان فارسى بلكه بگوئید سلمان محمدى این به جهت آنست كه از ما اهل بیت میباشد.
روضة الواعظين، فتال نيسابوري، ص 283 .
پیوندهاى مادى (نسب خویشاوندى دوستى و رفاقت) در مكتب هاى آسمانى همیشه تحت الشعاع پیوندهاى معنوى است.
در این مكتب نور چشمى و امتیاز خویشاوندى در برابر پیوند مكتبى و معنوى مفهومى ندارد.
آنجا كه رابطه مكتبى وجود دارد سلمان فارسى دور افتاده كه نه از خاندان پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و نه از قریش و نه حتى از اهل مكه بود بلكه اصولا از نژاد عرب نبود طبق حدیث «سلمان منا اهل البیت» جزء خاندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم محسوب میشود ولى فرزند واقعى و بلا فصل پیامبرى همچون نوح بر اثر گسستن پیوند مكتبیش با پدر آن چنان طرد میشود كه با « إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ » روبرو میگردد.
ممكن است چنین مساله مهمى براى آنها كه مادى می اندیشند گران آید اما این واقعیتى است كه در تمام ادیان آسمانى به چشم میخورد.
به همین دلیل در احادیث اهل بیت علیهم السّلام در باره شیعیانى كه تنها نام تشیع بر خود میگذارند و اثر چشمگیرى از تعلیمات و برنامه هاى عملى اهل بیت علیه السّلام در زندگانى آنها دیده نمی‌شود جمله هاى صریح و تكان دهنده اى می‌خوانیم كه بیانگر همان روشى است كه قرآن در آیات فوق پیش گرفته است.
از امام على بن موسى الرضا (علیه السلام) نقل شده كه روزى از دوستان خود پرسید:
مردم این آیه را چگونه تفسیر میكنند « إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ» یكى از حاضران عرض كرد: بعضى معتقدند كه معنى آن این است كه فرزند نوح (كنعان) فرزند حقیقى او نبود. امام فرمود: كلا لقد كان ابنه و لكن لما عصى اللَّه نفاه عن ابيه كذا من كان منا لم يطع اللَّه فليس منا.
نه چنین نیست او براستى فرزند نوح بود اما هنگامى كه گناه كرد و از جاده اطاعت فرمان خدا قدم بیرون گذاشت خداوند فرزندى او را نفى كرد همچنین كسانى كه از ما باشند ولى اطاعت خدا نكنند از ما نیستند.
عيون أخبار الرضا (علیه السلام)، شيخ صدوق، ج 1، ص 258 .
بى مناسبت نیست كه به قسمتى از احادیث اسلامى اشاره كنیم كه آنها نیز گروه هاى زیادى را كه ظاهرا در زمره مسلمانان و یا پیروان مكتب اهل بیت علیهم السّلام هستند را مطرود دانسته و آنان را از صف مؤمنان و شیعیان خارج مى سازد:
1- پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله وسلّم مى فرماید: من غش مسلما فليس منا.
آن كس كه با برادران مسلمانش تقلب و خیانت كند از ما نیست.(أمالي، شيخ صدوق، ص 515 .)
2- امام صادق علیه السّلام میفرماید: ليس بولى لى من اكل مال مؤمن حراما.
كسى كه مال مؤمنى را به گناه بخورد دوست من نیست.(كافي، شيخ كليني، ج 5 ، ص 314 .)
3- پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم میفرماید: الا و من اكرمه الناس اتقاء شره فليس منى.
بدانید كسى كه مردم او را به خاطر اجتناب از شرش گرامى دارند از من نیست.(خصال، شيخ صدوق، ص 14.)
4- امام صادق علیه السّلام فرمود: ليس من شيعتنا من يظلم الناس.
كسى كه به مردم ستم میكند شیعه ما نیست.(تحف العقول، ابن شعبة حراني ، ص 303)
5- امام كاظم علیه السّلام فرمود: ليس منا من لم يحاسب نفسه فى كل يوم .
«1»: كسى كه هر روز به حساب خویش نرسد از ما نیست.(اختصاص، شيخ مفيد، ص 26.)
6- پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلّم فرمود: من سمع رجلا ينادى يا للمسلمين فلم يجبه فليس بمسلم.
كسى كه صداى انسانى را بشنود كه فریاد میزند اى مسلمانان به دادم برسید و كمكم كنید كسى كه این فریاد را بشنود و پاسخ نگوید مسلمان نیست.(وسائل الشيعة (الإسلامية)، حر عاملي، ج 11، ص 108.)
7- امام باقر علیه السلام به یكى از یارانش به نام جابر فرمود: و اعلم يا جابر بانك لا تكون لنا وليا حتى لو اجتمع عليك اهل مصرك و قالوا انت رجل سوء لم يحزنك ذلك و لو قالوا انك رجل صالح لم يسرك ذلك و لكن اعرض نفسك على كتاب اللَّه.
اى جابر! بدان كه تو دوست ما نخواهى بود تا زمانى كه اگر تمام اهل شهر تو جمع شوند و بگویند تو آدم بدى هستى غمگین نشوى و اگر همه بگویند تو آدم خوبى هستى خوشحال نشوى بلكه خود را بر كتاب خدا قرآن عرضه دارى و ضوابط خوبى و بدى را از آن بگیرى و بعد ببینى از كدام گروهى.(تحف العقول، ابن شعبة حراني، ص 284)
این احادیث خط بطلانی است بر پندار كسانى كه تنها به اسم قناعت میكنند و از عمل و ارتباط مكتبى در میان آنها خبرى نیست. و به وضوح ثابت میكند كه در مكتب پیشوایان الهى آنچه اصل اساسى و زیر بنائى است همان ایمان به مكتب و عمل به برنامه هاى آن است و همه چیز باید با این مقیاس سنجیده شود.
در پایان این حدیث را نیز اضافه كنیم كه این راه سختی‌ها نیز دارد همان‌گونه كه در حدیث آمده: عن امير المؤمنين عليه السّلام : من أحبنا أهل البيت فليعد للفقر جلبابا.
كسی كه ما اهل بیت را دوست می‌دارد باید لباس فقر و سختی بر تن نماید.(أمالي، سيد مرتضى، ج 1، ص 13.)
حال با توجّه به آنچه كه در بالا گفته شد علاوه بر آن كه در صدد بودیم تا وجه جمع سئوال كننده را پاسخ گوئیم در ضمن سعی بر آن نمودیم تا مطالب اخلاقی دیگری نیز تقدیم نمائیم.
موفق باشید.
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولیّ عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
