فاطمه (سلام الله علیها) خود سری از اسرار الهی است و دسترسی و شناخت مقام بلندش برای ما انسان های خاكی به سادگی ممكن نيست، بالاتر از آن، گوشه ‏های بسياری از زندگانی ‏اش چون در در صدف مخفی و پنهان باقی مانده است. مصحف فاطمه(سلام الله علیها)، سرچشمه جوشان معنويت و دانش ها كه از طريق وحی بر او نازل گشته مانند قبر مطهرش رازی است كه در پرده مانده و در اختيار ما خاكيان نيست. به راستی مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چيست؟ چه زمانی به وجود آمد؟ چه مطالبی را در بر دارد؟ و اكنون كجاست و در اختيار كيست؟ و ... پرسش هايی است كه تا حدودی پاسخ آنها در اين نوشتار مختصر روشن می‏گردد.

محدثه
از نام های معروف فاطمه زهرا(سلام الله علیها) محدثه است كه امام صادق(علیه السلام) در سبب نامگذاری مادرش فاطمه به محدثه چنين می‏فرمايد: انما سميت فاطمة محدثة لان الملائكة كانت تهبط من السماء فتناديها كما تنادی مريم بنت عمران (1) اينكه فاطمه(سلام الله علیها) به محدثه نامگذاری شد چون فرشتگان پيوسته از آسمان فرود می‏ آمدند و به فاطمه(سلام الله علیها) خبر می‏دادند همانطور كه به مريم دختر عمران خبر می‏دادند.
فرشتگان خطاب به فاطمه(سلام الله علیها) اين آيات را تلاوت می‏كردند: - يا فاطمة - ان الله اصطفيك و طهرك و اصطفيك علی نساء العالمين - يا فاطمة - اقنتی لربك واسجدی واركعی مع الراكعين. (2)
فاطمه (سلام الله علیها) به فرشتگان خبر می‏داد و آنان به او خبر می‏دادند و سخنانی با يكديگر داشتند كه در يكی از شبها فاطمه به آنها گفت: آيا مريم دختر عمران بر زنان عالم برتری ندارد؟
گفتند: مريم در روزگار خويش بانوی بزرگ زنان بود ولی خداوند عز و جل تو را در عصر خويش و در عصر او بزرگ بانوی زنان قرار داده است و تو «سيدة نساء الاولين و الآخرين‏» هستی.(3) گر چه فرشتگان با كسی جز انبياء الهی گفتگو نداشتند ولی چهار بانوی بزرگ در تاريخ انبياء بودند كه پيامبر نبودند و در عين حال فرشتگان با آنان سخن می‏گفتند:
الف) مريم، مادر حضرت عيسی(علیه السلام)
ب) همسر عمران مادر حضرت موسی و مريم(عليهماالسلام)
ج) ساره، مادر حضرت اسحاق و يعقوب(علیه السلام)
د) فاطمه زهرا(سلام الله علیها). (4)
پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در بستر بيماری از هوش رفته بود كه در خانه كوبيده شد. فاطمه(سلام الله علیها) فرمود: كوبنده در كيست؟ عرض كرد: مرد غريبی هستم و پرسشی از رسول خدا دارم اجازه ورود می‏دهيد؟ فاطمه پاسخ داد: برگرد خدا تو را رحمت كند! حال رسول الله مساعد نيست.
رفت و سپس برگشت و در را زد و گفت: غريبی است كه از رسول خدا اجازه می‏گيرد آيا به غريبان اجازه ورود می‏دهند؟ ناگاه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به هوش آمد و فرمود: ای فاطمه! آيا می‏دانی چه كسی است؟ عرض كرد: خير يا رسول الله! فرمود: اين همان است كه جماعت‏ ها را بهم می‏زند و لذتهای دنيوی را از بين می ‏برد او فرشته مرگ است! به خدا قسم پيش از من از احدی اجازه نگرفت و پس از من از كسی اجازه نخواهد گرفت و به سبب بزرگواری و كرامتی كه در پيشگاه خداوند دارم تنها از من اجازه می‏گيرد به او اجازه ورود بده!
فاطمه فرمود: داخل شو خداوند تو را رحمت كند!
فرشته مرگ چون نسيم ملايمی وارد شد و فرمود: السلام علی اهل بيت رسول الله (5)
اين جريان ناگوار از نوع سخنانی است كه فاطمه زهرا (سلام الله علیها) با فرشته داشته است و به راستی كه فاطمه محدثه است.

پيدايش مصحف فاطمه (سلام الله علیها)
زهرا (سلام الله علیها) پس از رحلت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) 75 يا 95 روز، در جهان زندگی كرد. در اين مدت بسيار كوتاه كه دوره صبر و استقامت، حمايت از حريم ولايت و در عين حال حزن و اندوه زهرای مرضيه بود; جبرئبل امين - فرشته وحی - بر او فرود آمد و با گزارشهايی كه از منزلت پدر بزرگوارش در نزد خدا و نيز آينده تاريخ اسلام و تشيع الهام می‏كرد كتاب ارزشمندی به نام «مصحف فاطمه(سلام الله علیها)» برای امامان معصوم(علیهم السلام) به يادگار ماند.
امام صادق(علیه السلام) در پاسخ به محدثانی كه در باره مصحف فاطمه(سلام الله علیها) سؤال كردند مدت طولانی سكوت كرد. ... ثم قال: انكم لتبحثون عما تريدون و عما لا تريدون ان فاطمة مكثت‏ بعد رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) خمسة و سبعين يوما و كان دخلها حزن شديد علی ابيها و كان جبرئيل(علیه السلام) ياتيها فيحسن عزاءها علی ابيها و يطيب نفسها و يخبرها عن ابيها و مكانه و يخبرها بما يكون بعدها فی ذريتها و كان علی(علیه السلام) يكتب ذلك فهذا مصحف فاطمة(سلام الله علیها) (6)
سپس فرمود: شما در باره چيزهايی كه چه لازم داريد و يا لازم نداريد جستجو و تحقيق می‏كنيد. فاطمه(سلام الله علیها) پس از رسول خدا هفتاد و پنج روز حيات داشت و بر اثر رحلت پدرش اندوه فراوان بر او وارد گشت. جبرئيل - فرشته وحی - پيوسته بر او فرود می‏ آمد و ناگواری ها و اندوه جدايی پدر را به خوبی ها جلوه می‏داد و به جانش آرامش می بخشيد. به او از پدر و جايگاه بلندش در نزد پروردگار خبر می‏داد و نيز از حوادث آينده كه بعد از فاطمه(سلام الله علیها) نسبت‏به فرزندانش واقع خواهد شد گزارش می‏داد. علی(علیه السلام) تمام آن گزارش ها و اخبار را می‏ نوشت كه همين مصحف فاطمه(سلام الله علیها) را شكل داد.
در حديث ديگری امام صادق(علیه السلام) در پاسخ محدثی كه سؤال كرد: مصحف فاطمه چيست؟ چنين فرمود: خداوند متعال زمانی كه پيامبر را قبض روح كرد،بر فاطمه(سلام الله علیها) از اثر رحلت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) اندوهی وارد شد كه جز خدای عز و جل كسی نمی‏داند چه حزنی بود. لذا خداوند فرشته ‏ای را به سوی او فرستاد تا غم و اندوهش را برطرف نمايد و با او سخن گويد. فاطمه(سلام الله علیها) جريان را به اميرالمؤمنين(علیه السلام) گزارش داد و علی(علیه السلام) فرمود: هر وقت ورود فرشته را احساس كردی و صدايش را شنيدی به من بگو و مرا از سخنانش آگاه كن. بنابراين اميرالمؤمنين(علیه السلام) آنچه را كه می‏شنيد می‏نوشت تا آنكه از سخنان و گزارش های نوشته شده مصحفی به وجود آمد. (7)
با دقت در اين دو حديث‏ شريف می‏توان گفت:
الف: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در فاصله زمانی پس از رحلت پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) تا شهادت صديقه طاهره(سلام الله علیها) به وجود آمده است.
ب: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) سخن وحی است كه توسط جبرئيل امين(علیه السلام) به فاطمه زهرا(سلام الله علیها) الهام شده است.
ج: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) به دست مبارك مولا علی(علیه السلام) نوشته شده است.

زمينه ‏های مصحف در زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)
گرچه پيدايش و اتمام مصحف فاطمه(سلام الله علیها) پس از رحلت رسول خدا انجام گرفت و از جانب خداوند به او الهام گشت كه احاديث زيادی بر اين دلالت دارد; ولی در برخی از روايات زمينه‏ های پيدايش آن را از زمان حيات رسول الله می‏داند.
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه فرمود: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) به املاء رسول الله و خط علی(علیه السلام) شكل گرفت. (8)
چنين مصحفی در چندين حديث‏با اسناد مختلف از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است و اينكه رسول خدا املا كرد و علی(علیه السلام) با دست مباركش نوشت اين نظريه را اثبات می‏كند كه مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در زمان پدرش بوجود آمد.
البته برخی قائل ‏اند كه جمله «رسول الله‏» در اين احاديث منظور پيامبر اسلام نيست، بلكه همان فرستاده خدا فرشته وحی است كه اخبار و گزارشها را املا كرد و علی(علیه السلام) آنها را نوشت. (9)
شاهدی كه سخن اين گوينده را تاييد می‏كند حديثی است كه ابوبصير از امام صادق(علیه السلام) نقل كرده و در آن كلمه رسول نيست. «انما هو شی‏ء املاه الله عليها و اوحی اليها» (10) همانا - مصحف فاطمه(سلام الله علیها) - چيزی است كه خداوند آن را بر فاطمه(سلام الله علیها) املاء و به سوی او وحی كرد. و روشن است كه املاء خدا به واسطه فرشته وحی است.
بنابراين مفهوم اين احاديث نيز شبيه آن رواياتی می‏شود كه پيش از آن نقل كرديم كه در آنها پيدايش مصحف فاطمه را پس از رحلت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‏داند.
البته صحيفه‏ هايی از مصحف فاطمه(سلام الله علیها) كه برگها و قسمتهای جزئی از آن مجموعه ارزشمند خدادادی است پيامبر در زمان حيات به فاطمه(سلام الله علیها) ارزانی داد كه بعدها كامل گشت و به نام مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در اختيار امامان معصوم(عليهم‏ السلام) قرار گرفت. چرا كه بخشی از آن مصحف در زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در اختيار جابر بن‏ عبدالله انصاری (11) قرار گرفت كه هم‏اكنون همين صحيفه در جوامع حديثی شيعی در دسترس علاقه‏ مندان است.
امام صادق(علیه السلام) فرمود : پدرم - امام محمد باقر(علیه السلام) - به جابر بن ‏عبدالله انصاری گفت: پرسشی داشتم كه هر وقت مناسب شد آن را مطرح كنم. جابر عرض كرد: هر زمان كه دوست داشتی در محضرتان خواهم بود. تا آنكه فرصت مناسبی پيش آمد و پدرم خطاب به جابر گفت: ای جابر! به من خبر ده از لوحی كه در دست مادرم فاطمه دختر رسول الله (عليهما السلام) ديدی و مادرم از نوشته ‏های آن لوح به تو چه خبر داد؟
جابر عرض كرد: خدای را گواه می‏گيرم كه در حيات رسول خدا برای عرض تبريك ولادت حسين(علیه السلام) بر مادرت فاطمه(سلام الله علیها) وارد شدم كه در دستش لوح سبز رنگی چون زمرد درخشش داشت و در آن نوشته سفيدی كه چون خورشيد نورانيت داشت مشاهده كردم. عرض كردم: پدر و مادرم فدايت ای دختر رسول الله! اين لوح چيست؟ فرمود: اين لوحی است كه خداوند به پيامبرش هديه داده است و در آن نام پدرم، نام همسرم، نام فرزندانم و نام اوصياء از فرزندان نوشته شده است كه پدرم آن را به من بخشيد تا به سبب آن مرا خشنود كند. جابر گفت: مادرت فاطمه(سلام الله علیها) آن را به من عطا كرد و خواندم و از آن رونوشت كردم. پدرم - امام محمد باقر(علیه السلام) - به جابر گفت: آيا ممكن است آن نوشته را بر من عرضه كنی؟ گفت: آری! پدرم همراهش به منزل جابر رفت و پيش از آنكه آن لوح را بياورد ناگاه صحيفه ‏ای از ورق نازكی كه در آن نوشته شده بود درآورد و گفت: ای جابر! نگاه كن در نوشته خودت تا من برايت‏ بخوانم. جابر هم در نوشته خودش نگاه كرد و پدرم از روی نوشته‏ ای كه داشت‏ خواند; تا جايی كه اين دو نوشته حتی در يك حرف هم با يكديگر تفاوت نداشتند.
آنگاه جابر گفت: خدا را گواه می‏گيرم نوشته‏ ای كه در آن لوح ديدم چنين بود... (12)

نشانه امامت
مصحف فاطمه(سلام الله علیها) به عنوان اسرار رسالت و امامت، تنها در دست ائمه معصومين (عليهم ‏السلام) به يادگار ماند و در بين حجت های خدا در روی زمين يكی پس از ديگری دست‏ به دست گشت كه در اختيار داشتن آن را يكی از نشانه ‏های امامت دانسته‏ اند.
امام رضا(علیه السلام) وقتی علامت و نشانه‏ های امام معصوم را شمارش كرد فرمود:«و يكون عنده مصحف فاطمة(سلام الله علیها)» (13)
مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در نزد او از نشانه‏ های امامت می‏ باشد.
روايات بسياری دلالت دارد بر اينكه «جامعه‏»، «جفر» و «مصحف فاطمه(سلام الله علیها)» در نزد ائمه است كه در فرصت مناسب به آنها مراجعه و مشكلات و نيازهای فكری و علمی انسانها را حل می‏كردند. تمام اين آثار گنجينه‏ های گرانبهايی از معارف و دانشها بود كه تصور آنها در افكار مادی ذهن بشر نمی‏گنجد.
ابوبصير می‏گويد: به حضور امام صادق(علیه السلام) رسيدم و عرض كردم: قربانت گردم! از شما سؤالی داردم، راستی در اينجا كسی - نامحرمی - هست كه سخن مرا بشنود؟، امام صادق(علیه السلام) پرده‏ای را كه ميان آنجا و حجره ديگر بود بالا زد و در آنجا سر كشيد سپس فرمود: ای ابا محمد! هر چه می‏خواهی بپرس.
... آنگاه فرمود: ای ابا محمد! همانا «جامعه‏» نزد ما است و مردم چه می‏دانند «جامعه‏» چيست؟ عرض كردم: قربانت‏ شوم! جامعه چيست؟ فرمود: طوماری است ‏به طول هفتاد ذراع با املاء رسول خدا و دستخط علی(علیه السلام) كه تمام حلال و حرام و همه نيازهای مردم در آن موجود است‏ حتی جريمه خراش.
... آنگاه فرمود: همانا «جفر» در نزد ما است و مردم چه می‏دانند «جفر» چيست؟
عرض كردم: جفر چيست؟ فرمود: مخزنی از چرم است كه علم پيامبران و اوصياء و دانشمندان گذشته بنی ‏اسرائيل در آن وجود دارد.
... آنگاه فرمود: و ان عندنا لمصحف فاطمه(سلام الله علیها) و ما يدريهم ما مصحف فاطمه(سلام الله علیها)؟ (14)
همانا مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در نزد ما است و مردم چه می‏دانند كه مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چيست؟
ابوعبيده حذاء می‏گويد: ابوجعفر - امام محمدباقر(علیه السلام) - خطاب به من فرمود: ای ابا عبيده! كسی كه نزد او شمشير رسول الله، زره، پرچم برافراشته ‏اش و مصحف فاطمه(سلام الله علیها) باشد، چشم روشنی دارد.
راوی نقل می‏كند در محضر امام صادق(علیه السلام) بودم كه جمعی از محدثان نيز در مجلس حضور داشتند يكی از محدثان (15)
خطاب به امام عرض كرد: قربانت گردم! عبدالله بن‏ حسن (16) در باره امامت و خلافت می‏گويد: اين منصب از آن ماست وبه ديگران نخواهد رسيد! امام صادق(علیه السلام) پس از سخنانی فرمود: چه شگفت‏ انگيز است از عبدالله! می ‏پندارد كه پدرش علی(علیه السلام) امام نبوده؟ ولكن به خدا قسم (در حالی كه با دست‏به سينه‏ اش اشاره می‏كرد) اسرار نبوت و نيز شمشير و زره رسول الله در نزد ما است. «و عندنا و الله مصحف فاطمة‏» به خدا قسم مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در نزد ما است. (17)

مصحف فاطمه(سلام الله علیها) قرآن نيست
برخی از نا اهلان و يا مغرضان بر شيعه خرده گرفته‏ اند كه شيعيان قرآن ديگری تراشيده ‏اند! و ممكن است در عصر حاضر نيز چنين اتهاماتی را وارد كنند و نا آگاهانه به باد انتقاد بگيرند. اين انتقادهای نابخردانه و اهانت‏ های ناروا ممكن است از چند چيز نشات گيرد:
الف: عدم رجوع به متون و منابع حديثی و جوامع روايی شيعی و نا آگاهی و عدم اطلاع از اينكه تشيع كه قائل است زهرای مرضيه(سلام الله علیها) دارای كتاب و مصحف بوده است مقصود چيست؟
ب: عناد و لجاجت‏ با انديشه‏ های اسلام ناب و باورهای اعتقادی و معارف كه از طريق امامان معصوم(علیهم السلام) اين حجت‏های خدا در روی زمين در اختيار انسانها گذارده شد.
ج: ذهنيت و تصوری كه پس از رحلت پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در اذهان مسلمانان حتی اصحاب و ياران پيامبر از كلمه «مصحف‏» بود. چرا كه «مصحف‏» بيشتر به نوشته ‏هايی از آيات قرآن اطلاق می‏شد و در آن زمان مصحفهای متعددی وجود داشت و شخصيتی كه دارای مصحف بود به همو نسبت می‏دادند مثل اينكه می‏گفتند مصحف علی(علیه السلام) به اعتبار اينكه مولا علی(علیه السلام) دارای مصحف بود. البته هم ‏اكنون نيز تعبير «مصحف شريف‏» به قرآن مجيد شهرت بسيار دارد.
گرچه چنين استعمالی در آن زمان شهرت فراوان داشت ولی اين‏طور نبوده كه مصحف تنها به نوشته ‏های آيات قرآن گفته شود بلكه نظرشان به معنای لغوی مصحف بوده چرا كه به مجموعه صحيفه‏ های نوشته شده بين دو جلد كه به صورت كتاب درآمده باشد مصحف يا مصحف می‏گويند. (18)
بنابراين به مجموعه صحيفه‏ ها و نوشته‏ هايی كه در موضوعات و مطالبی غير از آيات قرآن نوشته شده باشد مصحف اطلاق می‏گردد و مصحف فاطمه(سلام الله علیها) به همين اعتبار است.
ابوبصير می‏گويد: در محضر امام صادق(علیه السلام) بودم و پرسيدم: و ما مصحف فاطمه؟ قال: مصحف فيه مثل قرآنكم ثلاث مرات، و الله ما فيه من قرآنكم حرف واحد. (19) مصحف فاطمه چيست؟ فرمود: مصحفی است‏سه برابر قرآن كه در دست ‏شما است، ولی به خدا قسم حتی يك حرف از قرآن شما هم در آن نيست.
اين حديث آشكار می‏سازد كه مصحف فاطمه(سلام الله علیها) از نظر كميت و حجم سه برابر قرآن است ولی از نظر محتوا و مطالب حتی يك حرف از ظاهر قرآن هم در آن وجود ندارد.
علامه مجلسی در توضيح اين حديث می‏نويسد: ممكن است كسی اين شبهه را كند كه در احاديث بسياری وارد شده قرآن همه احكام را در بردارد و نيز مشتمل بر حوادث و گزارشهای حال و آينده تاريخ است. پس مصحف فاطمه در پی چه چيزی است و اين حديث چگونه معنا می‏شود؟
در پاسخ شبهه می‏گويد: آری قرآن چنين است ولی ممكن است منظور از مصحف معانی و تاويلاتی باشد كه ما از قرآن نمی‏ فهميم نه معنای ظاهری كه از الفاظ درك می‏كنيم و می‏فهميم. لذا مقصود از قرآن شما همان الفاظ ظاهری قرآن است كه در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) وجود ندارد. (20)
البته احاديثی كه در آينده ذكر خواهد شد مطالب و موضوعات موجود در مصحف فاطمه را تا حدودی روشن می‏سازد.
محمد بن‏ مسلم از امام باقر و يا از امام صادق(علیه السلام) چنين نقل كرده است: «و خلفت فاطمة مصحفا ما هو قرآن ولكنه كلام من كلام الله انزل عليها.» (21)
فاطمه(سلام الله علیها) مصحفی را به يادگار گذاشت كه آن مصحف قرآن نيست ولی سخنی از سخن خداست كه بر فاطمه(سلام الله علیها) نازل كرده است.
حسين بن‏ ابی‏ العلاء می‏گويد: از امام صادق(علیه السلام) شنيدم كه فرمود:«ان عندی ... مصحف فاطمة ما ازعم ان فيه قرآنا» (22) نزد من، مصحف فاطمه (سلام الله علیها) است. البته تصور نكن كه در آن آيات قرآن باشد.
ابی ‏حمزه می‏گويد: امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مصحف فاطمة(سلام الله علیها) ما فيه شي‏ء من كتاب الله و انما هو شي‏ء القی عليها بعد موت ابيها» (23) در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چيزی از كتاب خدا - قرآن مجيد - نيست و تنها مصحف چيزی است كه بر فاطمه(سلام الله علیها) پس از رحلت پدرش الهام گشته است.
روايات ديگری نيز وجود دارد كه دلالت می‏كنند مصحف فاطمه(سلام الله علیها) قرآن نيست و موضوعات و مطالب آن غير از آيات قرآن است. (24)

مصحف فاطمه (سلام الله علیها) و علم الهی
دانشهايی كه بشر آنها را كسب می‏كند بسيار جزئی و محدود است و پس از مدتی فراموشش می‏شود و نسبت ‏به علوم و دانش هايی هم كه در آينده وجود می‏ آيد بی ‏اطلاع است. لذا تنها به علومی واقف است كه در حال حاضر به آنها دسترسی پيدا كرده است. اصطلاحات و دانش گذشته را كم كم از ياد می ‏برد و از آينده هم آگاهی ندارد.
ولی خداوند متعال كه عالم مطلق است علم او محدود به زمان نيست و گذشته و حال و آينده در نزد او يكسان است. اين دانش و حكمت‏ خدايی كه زمان را در می‏ نوردد و تنها در اختيار اوست ‏شمه‏ای از آن را به هر كس كه اراده كند عطا می‏كند. يؤتی الحكمة من يشاء و من يؤت الحكمة فقد اوتی خيرا كثيرا. (25)
حكمت را به هر كه مشيتش تعلق گيرد می‏دهد و آن كس كه حكمت داده شده است همانا خيری بسيار داده شده است.
البته اين دانش و اسرار الهی در حد اعلای آن به پيشوايان دين ارزانی گشته است و مصحف فاطمه(سلام الله علیها) مصداق بارزی از معارف و دانش های خدايی است كه به زهرای مرضيه(سلام الله علیها) الهام شد و به عنوان اسرار نبوت و امامت در اختيار ائمه معصومين (عليهم‏ السلام) قرار گرفت. بنابراين دانش و حكمت‏ های موجود در مصحف فاطمه (سلام الله علیها) از سوی خدا است كه محدود به زمان و مكان نيست و قابل قياس با دانش های بشری نيست.

مطالب مصحف فاطمه(سلام الله علیها)
ابوبصير می‏گويد: از امام محمد باقر(علیه السلام) از مصحف فاطمه (سلام الله علیها) پرسيدم. فرمود: پس از رحلت پدرش بر فاطمه(سلام الله علیها) نازل گشته است.
عرض كردم: آيا در آن چيزی از آيات قرآن است؟
فرمود: چيزی از آيات قرآن در آن نيست.
عرض كردم: برايم آن را توضيح دهيد.
فرمود: جلدها و اطراف آن از ياقوت زينت داده شده است و برگهای آن از در سفيد است.
عرض كردم: قربانت گردم! در آن چه سخنانی است؟
فرمود: خبرهای عصر حاضر و نيز خبرهايی كه تا روز قيامت اتفاق خواهد افتاد در آن موجود است. خبر آسمانها و شماره فرشتگان آسمانی، تعداد و نام های تمام كسانی كه خداوند آنها را آفريده است. نام های رسولان، نام های تكذيب‏ كنندگان و اسامی همه مؤمنان و كافران از آغاز آفرينش تا فرجام در آن موجود است.
اسامی و معرفی هر يك شهرهايی كه در شرق و غرب زمين است، تعداد مؤمنان و كافران هر شهر، اوصاف تكذيب ‏كنندگان و نيز اوصاف ملت‏ های گذشته و تاريخ آنها، طغيانگرانی كه حاكم ‏اند تعداد آنها و زمان حكومتشان، نام های پيشوايان و اوصاف آنها و آنچه در زمين يكی پس از ديگری مالك می‏شوند، شرح حال بزرگان آنها و هر كس كه در ادوار آينده بيايد در مصحف موجود است.
اوصاف بهشتيان و تعداد كسانی كه وارد بهشت‏ خواهند شد، اوصاف جهنميان و نام های آنها در مصحف موجود است.
دانش قرآن آن‏طور كه نازل شده، دانش تورات و انجيل آن‏طور كه نازل گشته‏ اند و دانش زبور و شماره درختهايی كه در تمام بلاد است در مصحف موجود است. (×26)

اخباری كه جبرئيل بر فاطمه (سلام الله علیها) وحی می‏كرد
جبرئيل - فرشته وحی - كه پس از رحلت پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بر فاطمه نازل می‏شد دو قسم گزارش و اخبار به او وحی می‏كرد. «و يخبرها عن ابيها و مكانه و يخبرها بما يكون بعدها فی ذريتها» (27)
الف: از پدرش و جايگاه و منزلتی كه در نزد پروردگار داشت‏ خبر می‏داد.
ب: از حوادث تلخ آينده تاريخ كه پس از شهادت صديقه طاهره(سلام الله علیها) نسبت ‏به فرزندانش از ناحيه دشمنان اهل بيت(علیهم السلام) واقع خواهد شد گزارش می‏داد.
بنابراين مصحف فاطمه(سلام الله علیها) اين دو نوع گزارش و اخبار را هم در بردارد.

دانش آينده
امام صادق(علیه السلام) می‏فرمايد: اما انه ليس فيه شی‏ء من الحلال و الحرام و لكن فيه علم ما يكون. (28)
آگاه باشيد! مصحف فاطمه (سلام الله علیها) چيزی از حلال و حرام خدا را در برندارد بلكه در آن دانش آينده تاريخ است.

پاسخگويی به نيازهای جامعه
امام صادق(علیه السلام) فرمود: در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) آنچه را كه مردم به ما نيازمندند ولی ما به احدی نياز نخواهيم داشت، حتی ارش خراش در آن موجود است.(29)
عبدالله بن‏ حسن، تصورش اين بود دانشی كه امام صادق(علیه السلام) دارد مثل دانش بقيه مردم است. ولی امام صادق(علیه السلام) فرمود: آری! راست گفته است عبدالله بن حسن چون علمی كه او دارد مثل علم مردم است ولی به خدا قسم در نزد ما «جامعه‏» است كه در آن حلال و حرام خداست و در نزد ما جفر است و عبدالله بن‏ حسن چه می‏داند كه جفر آيا پوست‏ش تر است ‏يا پوست گوسفند و نزد ما مصحف فاطمه (سلام الله علیها) است كه به خدا قسم حرفی از قرآن در آن نيست ... خوب عبدالله بن‏ حسن آنگاه كه مردم از اطراف عالم بيايند و از او سؤال كنند چه جواب خواهد داد و چكار خواهد كرد؟! (30)

وصيت حضرت فاطمه (سلام الله علیها)
امام صادق(علیه السلام) در برابر كسانی كه حرفهايی می‏زدند و اعتراضاتی داشتند می‏فرمود: اگر راست می‏گويند مصحف فاطمه(سلام الله علیها) را در بياورند و نشان دهند; مصحفی كه در آن وصيت فاطمه موجود است. (31)

پيشگويی
ائمه معصومين (عليهم‏ السلام) به مصحف فاطمه(سلام الله علیها) مراجعه و حوادث آينده را پيش از وقوع آن يادآوری می‏كردند. حماد بن‏ عثمان می‏گويد: از امام صادق(علیه السلام) شنيدم كه فرمود: زنادقه (32) در سال 128 قمری، قيام می‏كنند و اين سخن را كه می‏گويم به خاطر آن است كه در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) نگاه كردم. (33)
وليد بن ‏صبيح می‏گويد: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: ای وليد! من در مصحف فاطمه(سلام الله علیها) دقت كردم و از آن مساله كه پرسيدی، چيزی در باره فرزندان فلانی، در آن نديدم جز گرد و غباری كه بر اثر سم اسبان بلند می‏شود. (34)

نام های انبياء و حاكمان
امام صادق(علیه السلام) می‏فرمايد: اما مصحف فاطمه(سلام الله علیها) هر نوآوری كه به وجود بيايد و نيز نام های كسانی كه تا روز قيامت می‏آيند و حكومت دارند، در آن موجود است.(35)
فضيل سكره می‏گويد: به محضر امام صادق(علیه السلام) مشرف شدم كه خطاب به من فرمود: ای فضيل! آيا می‏دانی در چه چيزی پيش از اين نگاه می‏كردم؟! عرض كردم: خير! فرمود: من در كتاب فاطمه(سلام الله علیها) نگاه می‏كردم، البته حاكمی نيست كه حكومت كند مگر آنكه نام او و نام پدرش در كتاب فاطمه نوشته شده است و برای فرزند حسن اثری در آن نديدم. (36).
عبدالملك بن‏ اعين می‏گويد: به امام صادق(علیه السلام) عرض كردم كه زيديه و معتزله اطراف محمد بن ‏عبدالله (37) را گرفته ‏اند، آيا او حاكم خواهد شد؟ در پاسخ فرمود: به خدا قسم نزد من دو كتاب است كه در آن كتابها نام هر پيامبر و نام هر حاكمی كه در زمين حكومت كند موجود است. خير! به خدا قسم كه محمد بن‏ عبدالله هيچ كدام از اينها نيست. (38)
معلی بن‏ خنيس می‏گويد: امام صادق(علیه السلام) فرمود: هيچ پيامبر و جانشين پيام‏ آور و حاكمی نيست مگر آنكه در كتابی كه نزد من موجود است، اسم آنها ذكر شده است. خير! به خدا قسم كه از محمد بن ‏عبدالله بن‏ حسن در آن نامی نيست. (39)

نام های امامان معصوم (علیهم السلام)
در صحيفه‏ ای كه قسمتی از مصحف فاطمه زهرا(سلام الله علیها) است و توسط جابربن عبدالله انصاری در اختيار همگان قرار گرفته است نام های مبارك ائمه معصومين(عليهم السلام) يكی پس از ديگری ذكر شده است و اين خود يكی از مطالب مصحف فاطمه(سلام الله علیها) را تشكيل می‏دهد. (40)

نزد فرزندش امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
صحيفه فاطميه كه كتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضيه است از ما است. (امام خمينی(ره) (41)
مصحف فاطمه(سلام الله علیها) اين خير كثير الهام شده از سوی خداوند متعال، به عنوان ميراث بس ارزشمندی در نزد امامان معصوم(علیهم السلام) دست‏به دست گشته است و هم اكنون در اختيار مهدی فاطمه حجت‏ خدا بر روی زمين است.
روايات بسياری از ائمه نقل شد كه در آنها لفظ «عندنا» يا «عندی‏» است و اين تعبير می‏فهماند كه مصحف فاطمه(سلام الله علیها) به مثابه علامت و نشانه ‏ای از امامت، تنها در اختيار آنان بوده است و در مواردی نيز عليه كج‏ انديشان و منحرفان از مسير امامت‏ بدان احتجاج می‏كردند و به اين وسيله حقانيت‏ خويش و ادعای دروغين آنها را آشكار می‏ساختند.
ابوبصير می‏گويد: از امام صادق(علیه السلام) شنيدم كه می‏فرمود: «ما مات ابوجعفر(علیه السلام) حتی قبض مصحف فاطمه(سلام الله علیها)» (42)
ابوجعفر - امام محمد باقر(علیه السلام) - از دنيا نرفت تا آنكه مصحف فاطمه(سلام الله علیها) را تحويل داد.
علی بن‏ ابی‏ حمزه می‏گويد: عبد صالح - منظور امام موسی كاظم(علیه السلام) - فرمود: عندی مصحف فاطمه(سلام الله علیها) ليس فيه شئ من القرآن. (43)
نزد من، مصحف فاطمه(سلام الله علیها) است كه البته چيزی از قرآن در آن نيست.
ابوبصير می‏گويد: به امام محمد باقر(علیه السلام) عرض كردم: جانم فدايت! پس از رحلت جانسوز فاطمه(سلام الله علیها) آن مصحف به چه كسی انتقال گرديد؟
فرمود: فاطمه(سلام الله علیها) شخصا آن را به اميرالمؤمنين(علیه السلام) تحويل داد و پس از شهادت علی(علیه السلام) به امام حسن(علیه السلام) منتقل گشت و پس از او به امام حسين(علیه السلام) و آنگاه در خاندان حسين(علیه السلام) دست‏به دست گشت تا اينكه به صاحب الامر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تحويل داده شد. (44)
اللهم صل علی فاطمة و ابيها و بعلها و بنيها و السر المستودع فيها بعدد ما احاط به علمك.

*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*_*

پی‏ نوشتها :
1- عوالم العلوم و المعارف والاحوال، علامه بحرانی، ص‏36.
2- آل عمران،3 / 42 ،43 آيات خطاب به مريم است و اذا قالت الملائكة يا مريم ... و چون فرشتگان همين آيات را خطاب به فاطمه زهرا(سلام الله علیها) تلاوت كرده‏اند به جای يا مريم يا فاطمه گفته‏اند.
3- عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، ص‏36.
4- مناقب ابن‏شهر آشوب، انتشارات علامه، ح‏3، ص‏336.
5- همان مدرك.
6- اصول كافی، ج 1، ص 241 و 458; بصائر الدرجات، ابوجعفر محمد بن حسن صفار، ص‏153; مسند فاطمة الزهراء، عزيزالله عطاردی، چاپ اول، ص 281; بحارالانوار، ج 22، ص 545 و ج‏43، ص‏79.
7- اصول كافی، ج 1، ص 240; بصائر الدرجات، ص‏157; مسند فاطمة الزهراء، ص 282; بحارالانوار، ج‏43، ص 80 و ج‏26، ص 44 و ج‏47، ص 65.
8- بصائر الدرجات، ص‏156،157، 161; بحارالانوار، ج‏26، ص 40 و46 و 48; ج‏47، ص 271.
9- بحارالانوار، ج‏26، ص 42.
10- بحارالانوار، ج‏26، ص‏39.
11- جابر بن عبدالله پانزده سال پيش از هجرت در مدينه به دنيا آمد، از طايفه خزرجيان بود. او و پدرش عبدالله بن‏حرام از پيشتازان اسلام بودند. پدرش در جنگ احد به شهادت رسيد. جابر از مسلمانان پيش از هجرت و از اصحاب با فضيلت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) بود كه در19 غزوه، از جمله جنگ بدر در ركاب پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) حضور داشت و در جنگ صفين نيز در ركاب علی(علیه السلام) جنگيد. اين محدث بزرگ شيعه در اواخر عمر نابينا شد و با همان حال، همراه عطيه عوفی در اولين اربعين به زيارت كربلا آمد. وی آخرين فردی بود كه از حاضران پيمان عقبه بود. بدن او را به جرم دوستی اهل بيت، در زمان حجاج داغ نهادند و سرانجام در سال 78 هجری قمری، در سن نود و چند سالگی در حالی كه نابينا بود از دنيا رفت و در بقيع به خاك سپرده شده. (فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، ص‏127).
12- رك: اصول كافی، ج 1، ص‏527; الاختصاص، شيخ مفيد، ص 210; مسند فاطمة الزهراء، ص‏286.
13- بحارالانوار، ج 25، ص‏117.
14- حديث‏با تلخيص نقل شده. اصول كافی، ج 1، ص‏239; بصائر الدرجات، ص 151; بحارالانوار، ج‏26، ص 38.
15- بحارالانوار، ج‏26، ص 211.
16- امام حسن مجتبی(علیه السلام) پسری داشت كه نام او هم حسن بود و به همين سبب به او «حسن مثنی‏» می‏گفتند. حسن مثنی در كربلا در خدمت امام حسين(علیه السلام) بود. مجروح شد و در ميان مجروحين افتاده بود. بعد كه به سراغ مجروحين آمدند، يك كسی كه با او خويشاوندی مادری داشت واسطه شد و متعرضش نشدند، خودش را معالجه كرد و خوب شد. بعدها با فاطمه دختر امام حسين(علیه السلام) ازدواج كرد و از اين ازدواج فرزندانی به وجود آمد كه يكی از آنها همين عبدالله است. عبدالله از طرف مادر نوه امام حسين(علیه السلام) از طرف پدر نوه امام حسن(علیه السلام) است. به همين جهت افتخار می‏كرد و می‏گفت من از دو طريق فرزند پيغمبرم و از دو راه فرزند فاطمه(سلام الله علیها) هستم. لذا به او «عبدالله محض‏» می‏گفتند يعنی خالص از اولاد پيغمبر. عبدالله در زمان امام صادق(علیه السلام) رئيس اولاد امام حسن(علیه السلام) بود چنانكه امام صادق(علیه السلام) رئيس و بزرگتر بنی‏الحسين بود. در جريانات سياسی كه در عصر امام صادق(علیه السلام) پيش آمد و عباسيان روی كار آمدند. در آغاز عبدالله بن حسن راه ديگری رفت و گوش به سخن امام صادق(علیه السلام) نداد و پندها و سخنان امام را به حسادت حمل می‏كرد! تا آنكه از بنی‏عباس و ديگران برای فرزندش بيعت گرفت و بنی‏عباس هم چون در ابتدا زمينه را برای خودشان فراهم نمی‏ديدند از وجاهت و موقعيت آل علی استفاده كردند و با محمد پسر عبدالله به عنوان مهدی امت‏بيعت كردند. خواستند از امام صادق(علیه السلام) بيعت‏بگيرند ولی امام(علیه السلام) مخالفت كرد كه مساله مهدی فعلا وقتش نيست، دروغ است. مهدی امت اين نيست ولی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منكر و مبارزه با ظلم حاضرم همكاری و بيعت كنم. (برای آگاهی بيشتر مراجعه كنيد به سيری در سيره ائمه اطهار، شهيد مطهری، از ص 124 به بعد).
17- بصائر الدرجات، ص‏153; بحارالانوار، ج‏26، ص 40.
18- رك، لسان العرب، ج 10، كلمه صحف و مفردات راغب.
19- حديث قسمتی از حديثی است كه در پاورقی 14 منابع آن ذكر گرديده است.
20- بحارالانوار، ج‏26، ص 40.
21- بصائر الدرجات، ص‏156.
22- اصول كافی، ج 1، ص 240; بصائر الدرجات، ص 150 و 154; بحارالانوار، ج‏26، ص‏37.
23- بصائر الدرجات، ص‏159; مسند فاطمة الزهراء(سلام الله علیها)، ص 292; بحار، ج‏26، ص‏47.
24- بصائر الدرجات، ص 154 و 160; بحار، ج‏26، ص‏46.
25- بقره، 2،269.
26- مسند فاطمة الزهرا(سلام الله علیها)، ص 290 و 291. البته با كمی تلخيص نقل شده است.
× امكان ذخيره‏سازی و بازيابی حجم بالای اطلاعات در ديسك‏های CD ليزری با سرعت مافوق تصور، شاهد خوبی بر اين است كه می‏توان در جايگاه محدودی اين حجم بالای اطلاعات را ذخيره نمود.
27- قسمتی از حديثی است كه منابع آن در پاراگراف‏6 نقل شده است.
28- قسمتی از حديثی است كه منابع آن در پاورقی‏7 ذكر شده است.
29- بصائر الدرجات، ص 150; اصول كافی، ج 1، ص 240، بحار، ج‏26، ص‏37.
30- بصائر الدرجات، ص‏157 و 161، بحار، ج‏26، ص‏46.
31- اصول كافی، ج 1، ص 241; بصائر الدرجات، ص‏157 و158.
32- زنادقه جمع زنديق است و زنديق در اصطلاح به مسلمان ملحدی گويند كه تفسيرهای او از نصوص شرعيه قرآن و سنت، موجب گمراهی مسلمانان گردد. كلمه زنديق، از ريشه پهلوی زنديك می‏آيد كه به معنی مفسر «اوستا» كتاب زرتشت است و چون مانويان و مزدكيان جرات اظهار عقايد دينی خود را نداشتند به تفسير اوستا پرداخته و می‏گفتند: منظور ما از اين سخنان شرح و تفسير اوستا می‏باشد، از آن جهت ايشان را زنديك ناميدند. زنادقه غالبا قائل به اباحه و شك در دين و نوعی آزادانديشی و اغلب «ثنوی‏» بودند مانند صالح بن عبدالقدوس كه قائل به دو اصل قديم «نور» و «ظلمت‏» بود. زنادقه از اساس منكر خدا و اديان بودند و طبقه‏ای بودند كه تعهدی نداشتند و حتی در حرمين مكه و مدينه و در مسجد الحرام و مسجد النبی می‏نشستند و حرفهايشان را می‏زدند. البته به عنوان اينكه بالاخره فكری است، شبهه‏ای است كه برای ما پيدا شده و بايد بگوييم زنادقه طبقه متجدد و تحصيل كرده آن عصر بودند كه با زبانهای زنده آن روز دنيا آشنا بودند، زبان سريانی را كه در آن زمان بيشتر زبان علمی بود می‏دانستند، بسياری از آنها زبان يونانی و بسياری ايرانی بودند و زبان فارسی می‏دانستند و بعضی هم زبان هندی. بيشتر معتقدند كه ريشه زندقه از مانويها است. (رك، فرهنگ فرق اسلامی، محمد جواد مشكور، ص 210; سيری در سيره ائمه اطهار، شهيد مطهری، ص‏146).
33- آغاز حديثی است كه منابع آن در پاورقی‏7 ذكر شده است.
34- بصائر الدرجات، ص 161; مسند فاطمة الزهرا(سلام الله علیها)، ص 292; بحار، ج‏26، ص 48 و156.
35- بحارالانوار، ج‏26، ص 18.
36- اصول كافی، ج 1، ص 242، بحار، ج‏26، ص 155.
37- محمد بن ‏عبدالله بن ‏حسن معروف به «نفس زكيه‏» كه به عنوان مهدی است‏ با او بيعت ‏شد و خودش هم باورش شده بود كه مهدی است. ولی امام صادق(علیه السلام) مخالفت كرد كه دروغ است، مهدی امت ايشان نيست و امام (علیه السلام) پيش‏بينی كرد كه فرزندان عبدالله بن‏ حسن به دست منصور دوانقی كشته می‏شوند و آنهايی كه حكومت می‏كنند نه عبدالله و فرزندان او. طولی نكشيد كه پيش‏بينی امام محقق شد و حكومت ‏به دست ابوالعباس سفاح و برادرانش افتاد و محمد بن ‏عبدالله (نفس زكيه) توسط منصور كشته شد. (برای توضيح بيشتر از جريانات سياسی اين عصر رجوع كنيد به سيری در سيره ائمه اطهار، شهيد مطهری، ص‏133 به بعد).
38- اصول كافی، ج 1، ص 242.
39- بحارالانوار، ج‏26، ص‏156 و ج‏47، ص 32.
40- اصول كافی، ج 1، ص‏527; الاختصاص، شيخ مفيد، ص 210. اين صحيفه به نقل‏های ديگری نيز رسيده است كه در يكی از نقل‏ها علاوه بر اسامی ائمه معصومين(علیهم السلام) نام مادر هر يك از امامان نيز ذكر شده است. (مسند فاطمة الزهراء، ص 248)
41- وصيت ‏نامه سياسی الهی امام خمينی(ره)، ص‏3. منظور حضرت امام از كلمه صحيفه همان مصحف فاطمه است كه به معنای كتاب است. گرچه صحيفه چيزی است كه در آن می‏نويسند و از مجموعه صحيفه نوشته شده، كتاب حاصل می‏شود ولی خود صحيفه نيز به معنای كتاب آمده است (ر.ك، لسان‏ العرب، ج‏7، ص 291) چنانچه به مجموعه دعاهای امام سجاد(علیه السلام)، صحيفه سجاديه، و به مجموعه سخنراني ها، بيانيه‏ ها و اعلاميه‏ های حضرت امام راحل(ره)، صحيفه نور، گفته می‏شود.
42- بصائر الدرجات، ص 158; بحار، ج‏26، ص‏47.
43- همان، ص 154; بحار، ج‏26، ص 45.
44- مسند فاطمة الزهرا(سلام الله علیها)، ص 292.
علامه آقابزرگ تهرانی در الذريعه، ج 21، رقم 4248 از مصحف فاطمه(سلام الله علیها) نام برده و می‏نويسد: مصحف فاطمه از امانات امامت است كه در نزد امام و مولايمان صاحب‏ الزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) موجود است.

ماهنامه كوثر شماره 8
محمد حسن امانی

نوشتن دیدگاه