نگاهی به تاریخ اسلام، نشان می دهد که در طول زمان، افرادی جاه طلب و سودجو ادّعای مهدویت کرده اند، یا گروهی از مردم عوام، افرادی را مهدی می پنداشته اند. این امر، نشان می دهد که موضوع مهدویت و اعتقاد به ظهور یک منجی غیبی، در میان مسلمانان، امری مسلّم و مورد قبول بوده است، و چون نام، یا برخی از نشانه های آن حضرت، با مشخّصات برخی از مدّعیان یاد شده، تطبیق می کرده، آنان از این موضوع، سوء استفاده کرده، و خود را مهدی قلمداد نموده اند، یا چه بسا خود آنان ادّعایی نداشته اند؛ لکن برخی از عوام النّاس، از روی نادانی یا شدّت ستم و بیدادگری حکومت ها، یا عجله ای که در ظهور مهدی داشته اند، یا به علل دیگر، بدون آن که در مجموعِ نشانه های حضرت، دقّت کنند، به اشتباه، آنان را مهدی موعود تصوّر کرده اند.
به عنوان مثال: گروهی از مسلمانان، (محمّد بن حنفیه) را چون همنام و هم کنیه پیامبر اکرم بوده، مهدی پنداشته، و بر این باور بوده اند که او نمرده است، و غایب است، و بعداً ظاهر می شود، و بر دنیا مسلّط می گردد. (1)
گروهی از فرقه اسماعیلیه، معتقد بودند که اسماعیل، فرزند امام صادق (علیه السلام) نمرده؛ بلکه مرگ او از روی مصلحت اعلام شده است، و او نمی میرد، و همان (قائم) موعود است، و قیام می کند، و بر دنیا مسلّط می شود. (2)
(محمّد) مشهور به (نفس زکیه)، پسر (عبد الله بن حسن) در زمان منصور دوانیقی عبّاسی قیام کرد، و به مناسبت نامش، پدرش ادّعا کرد که همان مهدی موعود است، و با تکیه روی این موضوع، طرفدارانی برای او فراهم آورد. (3)
در جریان قیام نفس زکیه، (محمّد بن عجلان) که از فقیهان و عابدان مدینه بود، به کمک وی برخاست، وقتی که محمّد شکست خورد، و کشته شد، (جعفر بن سلیمان) - حاکم مدینه - ابن عجلان را احضار کرد، و به وی گفت: (چرا با آن دروغ گو خروج کردی؟)، و آن گاه دستور داد دستش را قطع کنند.
فقیهان و اشراف مدینه که حضور داشتند از جعفر بن سلیمان، برای ابن عجلان درخواست عفو کردند، و گفتند: (امیر! محمّد بن عجلان فقیه و عابد مدینه است، و موضوع برای او مشتبه شده، و خیال کرده است که محمّد بن عبد الله، همان مهدی موعود است که در روایات آمده است). (4)
عین این گرفتاری برای (عبد الله بن جعفر) نیز که از دانشمندان و محدّثان بزرگ مدینه بود، پیش آمد، و او هم در پاسخِ بازخواست حاکم مدینه، گفت: (من به این علّت با محمّد بن عبد الله همکاری کردم که یقین داشتم، او همان مهدی موعود است که در روایات ما یاد شده است. تا او زنده بود، هیچ شکی در این موضوع نداشتم، و هنگامی که کشته شد، فهمیدم که او مهدی نیست، و بعد از این، دیگر فریب کسی را نخواهم خورد). (5)
منصور نیز، که نامش (عبد الله) و نام پسرش (محمّد) بود، بر پسر خویش، لقب مهدی گذارده، و ادّعا می کرد که مهدی موعود، فرزند من است، نه نفس زکیه! (6)
هم چنین می بینیم که برخی از فرقه ها، به مهدویت بعضی از امامان پیشین اعتقاد داشته اند، مثلاً (ناووسیه) حضرت صادق (علیه السلام) را مهدی، و امام و زنده و غایب می پنداشتند. (7)
(واقفیه) همین اعتقاد را درباره امام موسی بن جعفر (علیه السلام) داشتند، (8) و بر این باور بودند که آن حضرت (علیه السلام) نمی میرد تا بر شرق و غرب جهان مسلّط شود. (9)
و بالأخره گروهی نیز پس از رحلت امام حسن عسکری (علیه السلام) فوت آن حضرت را انکار کردند، و گفتند: او زنده و غایب، و همان امام (قائم) است. (10)
این ها نمونه هایی است که نشان می دهد موضوع مهدویت در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و بعد از او، موضوع مسلّمی بوده است، و امّت اسلام، همواره در انتظار شخصی بوده اند که قیام کند، و با ظلم و ستم بستیزد، و پرچم حاکمیت عدل و داد را در جهان به اهتزاز در آورد.
بدیهی است که سوء استفاده برخی بازی گران از موضوع مهدویت در بعضی از ادوار، هرگز نمی تواند مجوّزی برای انکار اصل مسأله مهدویت باشد؛ زیرا در طول تاریخ، حقایق بسیاری از سوی عناصر بازیگر و فرصت طلب، مورد سوء استفاده قرار گرفته است. مدّعیان الوهیت، یا نبوّت و سایر مقامات معنوی، در دنیا کم نبوده اند، ادیان ساختگی نیز در دنیا کم نبوده است، ولی این ها هرگز دلیل این نمی شود که کسی منکر اصل وجود خدا و نبوّت انبیا گردد.
علم و دانش و صنعت نیز در زمان ما مورد سوء استفاده واقع شده، و در راه های ضدّ بشری به کار می رود، ولی آیا این باعث می شود که ما اصل علم و صنعت را نفی کنیم؟!

پاورقی :
(1) نوبختی، فرق الشّیعة، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۵۵ق، ص۲۷؛ شهرستانی، الملل والنّحل، قم: منشورات الرّضی، ج۱، ص۱۳۲.
(2) نوبختی، فرق الشّیعة، ص ۶۸ - ۶۷.
(3) ابن طقطقی، محمّد بن علی، الفخری، بیروت: دار صادر، ۱۳۸۶ق، ص ۱۶۶ - ۱۶۵.
(4) ابو الفرج الاصفهانی، مقاتل الطّالبیین، نجف: المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق، ص۱۹۳.
(5) ابو الفرج الاصفهانی، همان کتاب، ص۱۹۵.
(6) ابو الفرج الاصفهانی، همان کتاب، ص۱۶۲.
(7) شهرستانی، همان کتاب، ج۱، ص۱۴۸.
(8) شهرستانی، همان کتاب، ص۱۵۰.
(9) نوبختی، فرق الشّیعة، ص ۸۰ و۸۳.
(10) نوبختی، همان کتاب، ص۹۶.

نوشتن دیدگاه