سیر و سفر و دور شدن از مسائل و مشکلات روزمره زندگی و رهسپار شدن به دیاری دور از غوغای ملالت بار زندگی و پرداختن به تماشای مظاهر سرشار از شور و نشاط طبیعت و بهره مندی از آثار سرسبزی و آرامش موجود در آن، یکی از خواسته های طبیعی و غریزی انسان است؛ چرا که انسان موجودی تنوع طلب و گریزان از یکنواخی زندگی و یکسان زیستی است.
به اقتضای همین خواسته غریزی است که هر از چندگاه شوق سیر و سیاحت او را از تمام دلبستگی ها بریده و به دیاری نو و برای دیدار با مردمی دیگر، عازم سفر می نماید.
و آنچه که این شوق و انگیزه را ایجاد می کند همان توجه به آثار ارزنده مادی و معنوی این امر حیاتی است. از کسب انرژی و نشاط دوباره و دست آوردن تجربه های گرانقدر و آشنایی با فرهنگ های مختلف مردمی و اندیشه در مظاهر عبرت آموز پیشینیان و مهمتر از همه پاکی و صفای روح و جان است که با سفرهای زیارتی به بقاع متبرک و مکان های مقدس و راهیابی به دیار پاکان و توفیق زیارت مزار رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندان مطهر آن بزرگوار به دست می آید.
اسلام عزیز که هدفش تعدیل غرایز طبیعی انسان ها است، نه تنها با بیان اهمیت این موضوع و مشخص کردن آداب ارزنده آن، انسان را در بهره مندی هر چه بهتر و بیشتر از این موهبت الهی هدایت نموده است، بلکه سعی نموده تا این سفر طبیعی وجهه الهی به خود گیرد و با هدف شناخت آثار عظمت الهی و عبرت آموزی از سرنوشت انسان های پیشین انجام گیرد.
لذا می فرماید:
«قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» (عنکبوت، آیه 20):
«ای پیامبر به مردم بگو در زمین سفر کنید و بنگرید که خداوند چگونه مخلوقات را آفرید و هم اوست خدایی که آخرت را پدید خواهد آورد به درستی که خداوند بر همه چیز قادر است».
در آیه فوق هدف از مسافرت و سیر و سیاحت در زمین مطالعه اسرار آفرینش و دیدن آثار عظمت الهی دانسته شده است.
و لذا می توان ادعا کرد که در هیچ فرهنگ و مکتبی جز اسلام درباره اهمیت سیر و سفر و آداب و شرایط آن سخن گفته نشده است.
دین اسلام است که این خواست غریزی و طبیعی را در راه تربیت و رشد و کمال بشری به خدمت گرفته است. با عنایت به آیه مورد اشاره و آیات فراوان دیگر مسافرت تنها برای دور شدن از مسائل و مشکلات روزمره و تفریح و تفرج و احیانا سرگرمی و لهو لعب نیست. آفتی که دامنگیر بسیاری از جمله عمده سیاحان و گردشگران امروزه شده است بلکه برای تقویت روح ایمان، بهره مندی از فرهنگ سالم و صحیح جوامع بشری و دقت و تفکر در آثار و مظاهر عظمت الهی و سرانجام برای عبرت آموزی از سرگذشت نیک و بد اقوام و ملل در زمان های گذشته است.
خداوند متعال در برخی از آیات انسان مسافر را به تفکر در زندگی را عبرت آموز مردمان گذشته و سرانجام شوم تبهکاران روزگار توصیه می کند که:
«قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ» (انعام، آیه 11):
«(ای پیامبر) بگو: در گستره زمین سفر کنید آنگاه سرانجام (شوم) تکذیب کنندگان پیامبران و آیات الهی را بنگرید».
و در آیه دیگر گوید:
«قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ» (نمل، آیه 69):
«(ای پیامبر) بگو: سفر کنید و بنگرید که گنهکاران پیشین به چه سرنوشتی گرفتار شدند».
نتیجه آن که مسافرت در فرهنگ اسلامی علاوه بر دستیابی به فوائد و آثار جسمی و روحی باید با هدف زدودن غبار غفلت و بینا شدن دلها و یافتن بصیرت و عبرت آموزی صورت گیرد.
در کنار اهداف مادی و طبیعی همراه بودن سیاحت و گردش در روی زمین با انگیزه های معنوی است که می تواند تأثیر فوق العاده ای در تربیت روح آدمی داشته باشد.
چنانچه مرحوم علامه طباطبائی ره در تفسیر آیه 137 آل عمران «قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ» (1) می فرماید امر به گردش در زمین و دیدن آثار پیشینیان از ملت های گذشته و پادشاهان و فراعنه گردنکش جهت عبرتی است که در دیدن آنان وجود دارد.
چه آنکه می بینیم آنان از بین رفته اند بدون اینکه قصرهای بلندشان و یا گنج های ذخیره شده شان و یا تخت های مجللشان و یا اجتماعاتشان برای ایشان فائده داشته باشد. (المیزان ج 4، ص 20).
و باز شاهد سخن ما آیه ای است که زبان به نکوهش انزوا طلبان محروم از فوائد معنوی سفر گشوده و سیاحت پیشگان و گردشگران بی بصیرت و به بیراهه رفته پند نیاموخته را مورد خطاب ملامت آمیز قرار داده است که:
«أفلم یسیروا فی الأرض فتکون لهم قلوب یعقلون بها أو آذان یسمعون بها فانها لا تعمی الأبصار و لکن تعمی القلوب التی فی الصدور» (حج، آیه 46):
آیا در زمین سفر نمی کنند؟! تا دلها (و چشم بصیرتشان) بینش و بصیرت یابد و گوش جانشان به حقیقت شنوا (و تسلیم آن) گردد چرا که (چه بسا) چشمان کور نباشند ولی دلها و چشمان بصیرت کور و از درک حقیقت عاجز گردند.
اگر درباره سیر و سیاحت در زمین تنها همین آیه نازل شده بود برای مسلمانان افتخاری بس عظیم محسوب می شد چرا که حکمت و فلسفه گردش در سرزمین ها را قرآن کریم زنده شدن دلها و یافتن بصیرت بیان می کند زیرا سیر و گردش در مناطق و سرزمین های گوناگون و سطرسطر تاریخ و سرنوشت نیک و بد اقوام مختلف ساکن در آن ها باعث بیداری از خواب گران غفلت ها و دنیازدگی ها، بینا و شنوا شدن دلهای باطنی و چشم و گوش درونی و روحی انسان ها می شود.
به خاطر این تأثیر شگرف باید اذعان کرد دیدن ویرانه های کاخ های ستمگران و مساکن مخروبه شده جباران و دنیاپرستان بیش از مطالعه کتاب های قطور تاریخ زندگی آنان برای انسان درس آموز است.
سرانجام در مکتب نورانی اسلام ناب محمدی و تشیع علوی هدفمندترین و مؤثرترین سیر و سفر و شکوهمندترین آن سفرهای زیارتی ای است که به سوی خانه خدا و قبر مطهر و بارگاه ملکوتی پیامبر خدا حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم (علیه السلام) و فرزندان و ذریه گرانقدر آن بزرگواران صورت می گیرد. هدف عالی از این نوع سیر و حرکت نورانی کسب معرفت هر چه بیشتر نسبت به ذات اقدس ربوبی و مقام رفیع و فضایل متعالی صاحبان بقاع و اماکن متبرک - آن بندگان شایسته و برگزیده الهی - است بدون شک سفری با این هدف در هدایت و رشد معنوی زائر عارف تأثیری عمیق و شگرف خواهد داشت و در نتیجه سیر و سفر زمینی راهیان کوی دوست و زائران عارف به سیر و صعودی آسمانی و معراج گونه تبدیل گردیده و مسافر راهیافته در این راه سراسر نور و عرفان شکوهی به بلندای شکوه و عظمت مقام ذات ربوبی و بندگان مقرب خفته در آن قبه های نورانی می یابد و از اجر و پاداشی عظیم (برخاسته از کرم بی کران خداوندی و فضل و عنایت و لطف و کرامت بی پایان الهی) بهرمند می شود.
و این همه در صورتی است که سفر زیارتی زائر علاوه بر آداب اسلامی سفر همراه با ادب زیارت و شناخت مقام و منزلت مزور همراه باشد که تکرار واژه عارفا بحقه در احادیث زیارت گویای این واقعیت است.
بدینسان آشنایی با آداب سفر به ویژه مقدس ترین آن که سفر زیارتی است؛ نقش بسیاری در بهره مندی هر چه بیشتر از فواید و آثار آن دارد.
در این مجموعه به جایگاه سفر و زیارت و برخی آداب آن در سخنان ائمه معصومین (علیه السلام) و بزرگان دین پرداخته شده باشد که گامی در راه تزویج فرهنگ نورانی اسلام برداشته باشیم.
الیاس محمد بیگی
صادقی

پاورقی :
1) پیش از شما مردمانی بودند و (با عاقبتی همراه با خشم و عذاب الهی) از دنیا رفتند پس در زمین گردش و مسافرت کنید تا ببینید آنان که وعده های الهی را دروغ پنداشتند، چگونه (با عذاب و خشم خدایی) به هلاکت رسیدند.

نوشتن دیدگاه